Om du er vegetarianar eller kjøtelskar, matentusiast eller ferdigpizzaforbrukar, kjem du ikkje unna: Grønsaker er ein essensiell del av kosthaldet ditt. Men kva er eigentleg ei grønsak? Grunnen til at eg lurer, er to nye produkt: eit sjokoladepålegg frå Mills med namnet Sjokao og ein kjøtdeig frå First Price som begge reklamerer med at dei inneheld 50 prosent grønsaker.

I Sjokao er det kvite bønner og søtpotet som er nytta, og kjøtdeigen har både kidneybønner og kikerter sentralt plasserte på innhaldslista, saman med raud paprika og gulrot. Men der dei to sistnemnde absolutt resonnerer med grønsaksnemninga i mitt hovud, er dei fyrstnemnde tre belgfrukter, medan søtpotet er potet, eit næringstett karbohydrattilskot på linje med ris og brødmat.

Frå urter til bønner

Men kva seier litteraturen? Mest truleg er eg for trongsynt. Store norske leksikon seier rett nok at grønsaker opphavleg var «betegnelse på grønne deler av urteaktige planter», men dei held fram med at det no vert brukt «også om andre plantedeler» – til dømes røter, lauk, blomsterstand (som blomkål og brokkoli), umodne frukter (som agurk, bønner og erter), modne frukter (som tomat) og modne frø (som andre typar bønner og erter). Avgrensinga vert gjort ved ekskludering: «De fruktene som defineres som grønnsaker, er i hovudsak frukter med et høyt vanninnhold som verken smaker surt eller søtt.»

Søte bananar, sure ripsbær og sursøte eple vert altså fort ekskluderte frå grønsaksgruppa. Korn vert kasta ut fordi det har for lågt vassinnhald. Ifylgje dei generelle kvalitetskrava til Felleskjøpet skal kveite, rug, bygg og havre ikkje ha høgre vassinnhald enn 15 prosent ved levering.

Men så er det grensetilfella: Det meste av sukkeret vi et i Noreg, kjem frå sukkerbete, og et ein denne beten rå, vil han, trass i det høge sukkerinnhaldet, fyrst og fremst smake bittert, og vassinnhaldet er om lag på nivå med gulrot. Likevel vil dei fleste vere samde i at foredla sukker ikkje er ei grønsak.

Hadde definisjonen vorte meir presis om han hadde sagt noko om foredlingsgrad? Både kaffi og sjokolade kjem frå bønner, men vert ikkje rekna som grønsaker i ferdigforedla form.

Ein slik definisjon vil sjølvsagt råke Toro og andre ferdigmatprodusentar hardt – og kanskje urettvist. Ei viss grad av foredling øydelegg jo ikkje nødvendigvis grønsaker – i nokre høve tvert om: Kokte gulrøter og hermetiserte tomatar inneheld til dømes meir tilgjengeleg næring per gram enn gulrot og tomat i si opphavlege form.

Skilnaden på ein hermetisk tomat og ei pulverisert tomatsuppe er likevel at ein i fyrstnemnde kan kjenne att råvara på både konsistens, smak og farge.

Bønner på brødskiva

Så. Kva med dei to produkta nemnde i andre avsnittet? Burde dei ha rett til å bruke det ettertrakta g-ordet?

Det er vanskeleg å nekte dei det. Grønsakene brukte i sjokoladepålegget Sjokao fortrenger òg næringstomt sukker: Sukkerinnhaldet i Sjokao er om lag ein tredjepart av sukkerinnhaldet i Nugatti. Det er ein god ting.

Skiftet er utført litt annleis i kjøtdeigen til First Price: Sjølv om for stort kjøtinntak nok er eit folkehelseproblem, spør eg meg kor store gevinsten eigentleg er ved å byte ut delar av næringsrikt kjøt i ein konkret kjøtdeigpakke med grønsaker. Dei grønsakene vi då får, er nemleg monaleg meir foredla enn dei hadde trunge å vere: Det er lite truleg at nokon av oss kjem til å legge kvite bønner oppå nugattiskiva, men det er fullt mogleg å tilsette kidneybønner, gulrot, paprika og kikerter til middagsretten på vårt eige kjøkken, og samstundes nytte litt mindre kjøtdeig.

Kvifor skulle vi gidde det, om First Price kan gjere det for oss? Jo, fordi dei grønsakene vi då ville nytte, ville byrje reisa i si råe, heile form, noko dei fleste etter kvart er samde om er sunnare enn ultraprosesserte alternativ.

Slik går det gjerne: Di meir komplisert eit produkt er, di vanskelegare er det for oss forbrukarane å ha kontroll med kva vi eigentleg kjøper. Difor løner det seg ofte å velje det enklaste. Og å hugse på at sjokolade, diverre, aldri vert ei grønsak.

Siri Helle