Du veit kva Amazonas er for noko. Du veit at å ta vare på restane av den største regnskogen i verda er kritisk for klima og naturmangfald. Og du veit at industrielt jordbruk er den farlegaste fienden Amazonas har. Likevel fortel eg deg det ein gong til. For visste du at Noreg dei siste førti åra har forsvunne to gonger, berre i Amazonas? Eller at eit område tre gonger større enn Noreg i tillegg har vorte skada?

Kanskje visste du det. For det er mykje snakk om Amazonas for tida, litt fordi det har vore klimaforhandlingar, og mykje fordi Lula da Silva nyleg vann presidentvalet i Brasil. Førre gongen han var president, vart avskoginga i Amazonas redusert med opp mot 75 prosent. Kan han gjere det igjen? Kan han gjere det betre? Den norske miljøvernministeren er positiv og vil opne opp att det norske regnskogfondet. Sjølv Regnskogfondet er positivt. Men kva skal eigentleg til for å stoppe hogsten?

Soyasyndaren

Ein av hogstsyndarane er ei bitte lita, rund og proteinrik bønne. Soyabønna har vi høyrt om, soya frå Brasil har vorte eit mykje brukt skjellsord i norsk landbruks- og oppdrettsdebatt – oppdrettsnæringa brukar etter kvart meir soya i fôret enn jordbruksnæringa. Så har vi òg høyrt næringane forklare seg med at dei berre kjøper sertifisert avskogingsfri soya – soyabønner som er dyrka på land som ikkje har vore avskoga sidan det såkalla soyamoratoriet i 2006 – og difor ikkje kan lastast like mykje som andre soyakjøparar kan.

Men kva bidreg eit slik moratorium eigentleg med? Det har vore mykje diskutert, og for ein månad sidan fekk vi endeleg tal på bordet: Forskarar frå University of Cambridge har følgt forsyningslinjer attende til produsentar og kome til at sertifiseringsordningar i perioden mellom 2006 og 2015 reduserte avskoginga i Amazonas med berre 1,6 prosent. Det svarar til eit område på storleik med Hinnøya, som rett nok er den største øya i Noreg, men i dette biletet vert ho lita. Flautt lita.

Endå verre står det til med soya frå det nærliggande savanneområdet Cerrado. Cerrado er ikkje ein del av soyamoratoriet frå 2006, men dei siste åra har stadig fleire innsett at savannen er minst like viktig for både klimaet og naturmangfaldet som regnskogen – og difor, hevdar dei, har dei inngått soyakjøpsavtalar der ein unngår nydyrking i området.

Mellom anna skreiv oppdrettsfôrprodusenten Skretting i ei pressemelding i 2019: «Initiativet ’Funding for Soy Farmers in the Cerrado’ har som mål å bevare den naturlige vegetasjonen og det biologiske mangfoldet i Cerrado-regionen, og stoppe avskogingen ved å gi bønder økonomiske incentiver til å produsere soya bare på eksisterende jordbruksareal».

Ord utan handling

Funna forskarane frå Cambridge har gjort, bør få Skretting til å gå initiativet sitt etter i saumane. Så langt dei har klart å finne ut, har nemleg ikkje eitt einaste selskap implementert forpliktingar for null avskoging i Cerrado gjennom heile forsyningskjeda.

Nett her ligg mykje av problemet, meiner forskarane: Det er stor skilnad på om produsentar og seljarar innfører reglar for avskoging, og at dei implementerer dei same reglane. At orda vert sagde og skrivne, inneber ikkje at dei vert sette om til handling. Dersom selskapa som har forplikta seg til null avskoging i Cerrado, hadde gjort som dei hadde lova, kunne avskoginga der vore redusert med 46 prosent. I staden har den frivillige ordninga knapt hatt effekt.

Misforstå rett: Forskarane bak studien «Gaps in adoption and implementation limit the current and potential effectiveness of zero-deforestation supply chain policies for soy», som vart publisert i Environmental Research Letters i oktober, meiner altså at sertifiseringsordningar kan ha effekt mot avskoging. Dei må berre fungere.

Og kva må til for at dei skal fungere? At dei vert etterprøvde og kontrollerte. Det må lovgjeving til, og det må politisk vilje. Lula får gode sjansar til å vise kva han duger til. Vi er mange som følger med.

Siri Helle