Ord om språk
Skarpsindige likesinna
Er sinn-orda samankopla både i sinn og skinn?
Dersom ein aldri nokosinne har sett eit sindig menneske fara opp i illsinne, kan ein ha vondt for å tru at slikt hender, skriv Kristin Fridtun.
Foto: Sara Johannessen Meek / NTB
Dersom ein aldri nokosinne har sett eit sindig menneske fara opp i illsinne, kan ein ha vondt for å tru at slikt hender. Nokre folk tek mestsom alt med den største sinnsro og verkar tvers igjennom venlegsinna og umoglege å terga. Kva dei tenkjer i sitt stille sinn, veit me ikkje. Stundom slepper dei fram sinnataggen i seg, til dømes når dei høyrer vondsinna slarv.
Er desse sinn-orda samankopla både i sinn og skinn? Ja, men dei har kome til oss på ulikt vis. Me lyt halda tunga beint i munnen og ikkje til dømes tru at «sinna seg» er det nynorske motsvaret til bokmål «besinne seg». Ordlaget «sinna seg» tyder ‘gjera seg sint, hissa seg opp’, medan «besinne seg» (frå lågtysk) er noko anna: ‘styra seg, tenkja seg om’.
Sistelekken sinne i orda nokosinne og einkvansinne kan sporast attende til det norrøne inkjekjønnsordet sinni (‘gang, ferd; stønad; lag; gong’). Norrønt hadde òg eit nærskyldt, einstava inkjekjønnsord: sinn (‘gong, stund’, jf. svensk någonsin). Det ordet ter seg no mest i faste ordlag, som «her i sinn» (‘nyst’) og «sinn sundag» (‘førre sundagen’).
Når me ser ordbiletet sinn i dag, tenkjer me helst på sinn i tydinga ‘hug; huglag, lynde’. Det kjem ikkje frå norrønt, men er eit lågtysk lånord. Det har gjeve oss ord som sint, sinna, sinne og sindig. I Norsk Ordbog omtalar Aasen sinn («Sind, Hu») som «egentlig et nyt Ord». Om adjektivet sinna (landsmål sinnad) skriv han: «Nyere Ord og mindre ædelt; jf. harm, vreid, arg, og i stærkere Betydning: ill, vond, vill.»
Men kva er det som bind sinni (‘gang, ferd’) i hop med sinn (‘hug’)? Det sams utspringet kan vera eit verb som har hatt tydingar som ‘å fara (på leiting etter), trå etter, tenkja på’. Ordbog over det danske Sprog skriv at grunntydinga til sinn er «sindets bevægelse ell. retning mod et vist maal». Me veit ikkje for visst om latin sentire (‘kjenna, merka’) og sensus (‘kjensle, vit’) høyrer til her.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
