I dag skal me sjå nærare på eit hauggamalt ord som slett ikkje er moge for skraphaugen. Om ordet er kongen på haugen, er vanskeleg å seia, i alle fall no som snøhaugar flest er borte. Ja, for det er vel snøhaugar som eignar seg best til slik leik? Sandhaugar, grushaugar og slagghaugar kan òg høva. Det er litt verre med kvisthaugar, komposthaugar og møkhaugar.

Som me alle veit, viser haug til ei høgd i terrenget, helst ei rundvoren og måteleg låg eller lita høgd. Høge fjell har sjeldan haug i namnet. Eit av dei som har det, er Heimdalhaugen nord i Grong kommune (1159 moh.). Men det skortar ikkje på haugar her i landet. Haug er eit overlag vanleg grunnord i norske stadnamn. Her finst usamansette former som Haug, Hauge, Haugar, Hauger, Haugen og Haugan(e), og samansette former som Haugastøl, Haugesund og Haugalandet. Ordet kan òg vera sistelekk, som i Ullandhaug og Hegdehaugen. Som ventande er, heng haug i hop med adjektivet høg (og engelsk high, tysk hoch og so bortetter).

Me kan verta borte bak ein haug og vera over alle haugar. Nokre nyttar «bort i haugane» på same måten som dei nyttar «bort i hampen», «bort i veggene» og liknande: «Tenk å vera so bort i haugane tåpeleg!» I tillegg til dei haugane som tida og naturkreftene har laga til, finst det haugar som folk har fått i stand sjølve. Dei haugar opp veden, kjøper ein haug med bøker eller får gåver i haugevis. Kleda ligg i ein haug på golvet. Me kan erva ein haug med pengar, men dei handfaste pengehaugane ser me lite til i dag. Har dei hamna på historias skraphaug?

Lat oss endeleg ikkje gløyma gravhaugane. Å leggja folk i haug er ikkje vanleg lenger, i staden set me fagfolk til å granska og grava ut dei haugane som alt finst. Enn om dei støyter på haugfolk! Haugfolk, haugbonde og liknande haug-nemningar har vore nytta på ulike måtar. Stundom har dei vist til den fyrste rydningsmannen på garden, rudkallen, som budde i ættehaugen og fylgde med på dei som kom etter. Men haug-orda har òg vore nytta om underjordsfolk i vidare meining – og som utnamn (jf. Haugtussa, der synske Veslemøy på folkemunne vert heitande Haugtussa). Merk elles at haugteken har fått ein litt annan lagnad enn bergteken. Me kan verta bergtekne av musikk, til dømes, men kan me verta haugtekne?

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com