Sudan

Terje Tvedt

Anders Breidlids føreseielege kritikk av Kaj Skagens intervju med meg i Dag og Tid førre veke om blant anna norsk politikk i Sudan er interessant på eitt punkt: Han illustrerer tydeleg sentrale og mektige tenkemåtar innanfor det humanitærpolitiske komplekset. Ja, han gestaltar forskingsfarsen som dette komplekset organiserer.

Breidlid underteiknar innlegget med «professor ved OsloMet», men skil ikkje i det heile tatt mellom forsking og aktivisme – eit trekk som har vore eit av dette politikkfeltets viktigaste kjenneteikn og største svakheiter sidan det oppstod på 1960-talet. Difor finn han det irrelevant å informere lesarane om at når han skriv om norsk bistand til Sør-Sudan, har han sjølv brukt store delar av livet sitt der på å drive bistandsarbeid finansiert av den norske staten.

Han var ansvarleg for Kirkens Nødhjelps omfattande utdanningsprogram frå midten av 1980-talet og dreiv to masterkurs der nett i dei åra Sør-Sudan fekk sjølvstende – alt finansiert over bistandsbudsjettet.

Noreg brukte milliardar av kroner på å støtte og framsnakke Salva Kiir og hans folk som leiarar for den nye staten Sør-Sudan, skriv Terje Tvedt.

Foto: Pete Muller / AP / NTB

Han nemner heller ikkje at han var leiar for den politiske støttegruppa for fred i Sudan frå 1998 til 2005, og at han var ein av dei nordmennene som vart personleg inviterte av regjeringa i Sør-Sudan og leiaren Salva Kiir til feiringa av sjølvstendet i 2011 – nettopp på grunn av den politiske aktivismen til støtte for dei.

Eg kritiserer ikkje aktivistane, men ein forskar som ikkje reflekterer ope over slike bindingar, veit ikkje lenger kva forsking er, og langt mindre kva uavhengig forsking er.

Det er også talande at Breidlid, i kritikken av analysane mine, viser til fire personar som er einige med han, og som han kallar «Sør-Sudan-ekspertar», i staden for å vise kor eg konkret tar feil. Han trekker blant anna fram Arve Ofstad og Ingrid Ofstad, begge byråkratar i Norad og ambassadørar for Noreg, den eine til og med var ambassadør i Sør-Sudan.

Dei er einige med Breidlid i kritikken av analysane mine. Det er forståeleg, men problemet er at i Breidlids verd trumfar deira meiningar og syn på eigen politikk utan vidare uavhengig forsking som stiller kritiske spørsmål – blant anna til deira eiga tenking.

Han opphevar slik igjen distinksjonen mellom deltakar og tilskodar. Ikkje minst skriv han som om offisiøs støtte til ei offisiell og dominerande oppfatning av eit spørsmål nokon gong har vore, eller kan vere, eit kriterium for at noko er rett.

Slik mobilisering av sentrale aktørar innanfor det humanitærpolitiske komplekset mot kritisk analyse av det er ei av årsakene til at det etter 70 år med norsk bistand knapt har vore genuint uavhengig forsking på kva Noreg faktisk har gjort – ein tradisjon krona av at Utanriksdepartementet finansierte den «offisielle bistandshistoria», var med på å bestemme kven som skulle få skrive historia, og hadde rett til å godkjenne teksten før han blei publisert.

Så normal har tenkinga om forsking som politikkens underordna tenar blitt i Breidlids univers, at han ikkje ser at han med denne teksten avkler både seg sjølv, dominerande tenkemåtar og syn på sanning og iscenesetting.

Marinert i denne haldninga til verkelegheita er det ikkje rart at Breidlid er ute av stand til å akseptere eller forstå kva Norske tenkemåtar. Tekster 2016–2024 handlar om. Han skriv at det eg gjer i boka, er å legge «einsidig skulda på Noreg for at Sør-Sudan har blitt ein failed state. Dette vitnar om ei avgrensa forståing av kompleksiteten i det etniske og politiske landskapet».

Men eg skriv ikkje om dette.

Alle som les boka, vil sjå at ho prøver å forstå – slik tittelen òg understrekar – norske tenkemåtar, ikkje Sør-Sudans historie. Når Breidlid like fullt skriv at eg forenklar Sør-Sudans historie, veit han godt at eg har skrive nokre av dei bøkene som nettopp mest søker å fange inn dei mest komplekse sidene ved utviklinga der.

Eg må vise til nokre av desse bøkene, fordi eg er grundig lei av at aktivistar forkledde som forskarar skapar si eiga verd av platt demagogi for å sleppe å gjere det forskinga er til for: å stire røyndomen i augo: Southern Sudan: An Annotated Bibliography (2 bind, London: IB Tauris, 2004), er det næraste ein kjem ein nasjonalbibliografi for Sør-Sudan, med nesten 7000 titlar, der nesten 4000 er kommenterte. «The collapse of the state in Southern Sudan after the Addis Ababa agreement. A study of internal causes and the role of the NGOs» i ei bok redigert av Sharif Harir og meg: A Short Cut to Decay: the Case of the Sudan (Uppsala: Nordiska Afrikainstitutet, 1994), som nett analyserer vanskar med statsbygging i regionen i eit svært breitt historisk perspektiv. The River Nile in the Age of the British, Political Ecology and the Quest for Economic Power (London: IB Tauris, 2004/2016). Nilen. Historiens elv (Oslo: Aschehoug, 2012). Dei tre siste bøkene er blitt omsette til arabisk.

Eg påstår sjølvsagt ikkje at denne forskinga er lytefri, men ho dokumenterer nettopp kompleksiteten i landets historie.

I avsnittet om Sør-Sudan i Norske tenkemåter (2024) tek eg utgangspunkt i tre utvitydige fakta alle er einige om: Noreg støtta fullt og heilt opprettinga av verdas yngste stat, Sør-Sudan. Noreg brukte milliardar av kroner på å støtte og framsnakke Salva Kiir og hans folk som leiarar for den nye staten fram til og litt etter sjølvstendet.

Då det viste seg at dei same leiarane bygde det forskarar kalla eit kleptokrati og ein failed state, blei dei tidlegare heltane skurkane som fekk all skuld, medan dei norske aktørane, inkludert Breidlid, handla rett, hadde gode intensjonar og var utan noko ansvar.

Det er desse paradoksa, og kva dei avdekker om norsk bistandstenking, eg freistar å forstå.

Breidlid er så antisubtil i angrepet på denne analysen at det berre kan forståast – med mindre han lyg bevisst, og det trur eg ikkje – som at han freistar å forsvare overfor seg sjølv at det er greitt å halde fram med å unnlate å stille spørsmål ved si eiga historie i Sør-Sudan. Han er ein inkarnasjon av den tankefiguren boka identifiserer. Han kritiserte jo så seint som i 2021 den norske regjeringa for ikkje å ha kravd at Kiir skulle straffast – mannen som inviterte han til ærestribunen i 2011.

Innlegget hans må difor forståast som endå ei insistering på at norsk bistand og han sjølv ikkje har noko ansvar, og at meir er det ikkje å seia. Han meinte det nemleg godt, eller som han skriv: Som andre nordmenn var han «primært motivert av eit genuint ønske om å bidra positivt».

Terje Tvedt er professor i historie.