Tru

Eskil Skjeldal

redaksjonen@dagogtid.no

Sunniva Gylver er tilsett som ny biskop i Oslo bispedøme. Kvar står ho i dei sentrale lærespørsmåla i den kristne trua? Trur ho på helvetet og himmelen?

– I kyrkja er det fleire dogme som står fast. Vi kan ta kanskje det viktigaste først: Trur du at Jesus var Guds son?

– Ja. Eg forstår det ikkje, men eg trur det. Og eg lever og døyr i det. Det er ein umisteleg del av trua; alt avheng av det at Gud vart menneske, vart ein av oss, levde med oss, døydde og stod opp att, og gjennom det braut han døden og vondskapen sine lekkjer, som vi seier i nattverdsbøna.

– Trur du på arvesynda, altså at kvart menneske er født syndig?

– Ja. Eg trur at vi menneske er skapte i Guds bilete, «lite lågare enn Gud», som det står i Salme 8, og at vi er syndarar og prega av det vonde, at dette er del av menneskets eksistensielle grunnvilkår. Nettopp denne erkjenninga rommar mykje nåde i seg sjølv: Det er djupt menneskeleg å feile, vi kan ikkje la vere. Og så blir nåden rekt til oss, i Jesus Kristus, krossfesta og oppstanden. Følgd av ei radikal utfordring om å elske Gud og elske vår neste som oss sjølve. Det klarer vi sånn passe, difor treng vi ny nåde heile tida.

Domedag

– I kristentrua skal Jesus kome att for å døme levande og døde. Trur du på domedag?

– Ja. Når eg trur at vi alle er skapte av Gud og kalla til å følgje Jesus, er det naturleg å tenkje at vi òg skal stå til rekneskap med livet vårt overfor Skaparen. Dei blant oss som har betalt den høgste prisen for synda og den relative fridomen til menneska, må få oppgjer, oppreising og frigjering. Ifølgje samisk-kristen tradisjon skal visstnok alt levande få kvar si røyst, og stille oss menneske til ansvar den dagen for korleis vi har teke vare på skaparverket vi er ein del av. Det blir vondt, men det er naudsynt. Så trur eg at Jesus er full av uimotståeleg nåde, også den dagen. Eg kviler i det.

– Men kva er då att av domedagen om alle skal få nåde til slutt?

– Det er eit stort alvor over domedagen og det å stå til rekneskap for livet. Bibelen skildrar dagen som ein mørk dag. Men Jesus kom ikkje først og fremst for å døme verda, men for å frelse ho. Jesus kallar oss til å vende om og tru på evangeliet – og erkjenne at vi alle er totalt avhengige av nåden som blir rekt oss. For somme av oss er den største utfordringa at vi må tole at vi treng nåden, på linje med alle andre, og for andre er det vanskelegast å tru at vi er verde nåden.

To utgangar på livet

– Trur du at dei som ikkje er kristne, kjem til helvete?

– Eg korkje trur eller vonar det. Men eg kan ikkje svare kort på dette: Med bakgrunn i Bibelen og vedkjenningsskriftene forkynner den kristne trua to utgangar på livet; det må eg halde meg til. Ifølgje kristen tru skal det vonde ikkje få det siste ordet, men Gud skal ein gong døme levande og døde. I Det nye testamentet er frelsa knytt til trua på Jesus. Samstundes uttrykkjer fleire av dei nytestamentlege tekstene ei tru på at alt i himmelen og på jorda skal nyskapast og gjenopprettast, ein tanke som mange store teologar i eldre og nyare tid har tolka som ei opning for at frelsa kan bli alle til del – til slutt. Om vi trur på ein allmektig Gud som har skapt og elskar alle og er kjelda til alt liv, og som ønskjer fellesskap med alle, er det for meg umogleg å sjå for meg eit helvete med evig pine. I kva mon det så er to utgangar på livet, veit vi jo ikkje, men då er det for meg meir nærliggjande å forstå det som høvesvis eit evig liv i fellesskap med Gud og ingenting.

– Har du sjølv mista nokon som stod deg nær, og som ikkje trudde på Gud?

– Ja. Den høgt elska mannen min, Lars Kristian, som døydde av kreft i 2021, var ikkje religiøs, og fleire av mine næraste er sekulære eller har ei anna religiøs tru. Saman med alt eg har lært av teologi, pregar det sjølvsagt inngangen min til dette temaet. Lars Kristian tenkte at alt er slutt når ein døyr og blir del av det store biologiske krinslaupet. Eg overgjev han kvar dag i Guds hender, noko eg avklarte med han før han døydde, og kviler i det.

I Guds hender

– Gjev du dei pårørande von om å møte sine næraste etter døden?

– I den grad det blir eit tema i ein samtale der dei pårørande ønskjer eit slikt svar frå meg, seier eg gjerne at det vonar eg òg. Når eg talar om dette i forkynninga og i det offentlege rommet, inkluderer eg stort sett alltid eit perspektiv som seier at for somme er det tvert om eit sterkt ønske å ikkje møte igjen personar som ein knyter vonde minne til; det er viktig å hugse på, ikkje minst for oss prestar. Samstundes seier eg at alt vi seier om æva, seier vi i tru, og at det er vanskeleg å sjå for seg tilværet i ein dimensjon utanfor tid og rom. Eg fortel at eg for min eigen del overgjev i Guds hender dei eg har mista, og eg siterer gjerne Svein Ellingsen, som i ein salme seier: «Nå er livet gjemt hos Gud. Vi overgir alt til Ham. Håpet er tent i tyngste sorg. Ingen er glemt av Gud.»

– Så du trur på himmelen?

– Ja. Utan at eg har eit klårt bilete av himmelen. Eg vonar og trur på ein himmel der alt er nyskapt, godt og rettferdig, slik det opphavleg var skapt, som dei finaste augneblinkane eg opplever her i livet. Men her på jorda har desse augneblinkane ein klangbotn av lidinga, smerta og sorga som alltid finst. Eg kan lengte etter himmelen på vegner av alle som lir. Somme tider kjenner eg på at Gud har god tid.

– Har du alltid trudd på Gud?

– Ja, det trur eg. Eg voks opp i ein familie med mange prestar og mykje tru på morssida og ei salig blanding av kulturkristne og ikkje-religiøse på farssida, så eg lærte tidleg at ikkje alle tenkjer og trur som eg. Men mor og far var engasjerte i den lokale kyrkjelyden, og eg voks opp med bordbøn og kveldsbøn. Dei første alvorlege rundane med Gud og dei store spørsmåla i trua kom nok då den eitt år yngre veslesystera mi fekk anoreksi og døydde etter fire års sjukdom, 15 år gamal.

– Gud er allmektig og god, står det i Bibelen. Så døyr veslesystera di. Korleis får du dette til å gå opp?

– Det er nok det spørsmålet eg har fått flest gonger, og kloke menneske har skrive hyllekilometer om det. Om eg skal freiste å svare uforsvarleg kort, blir det om lag slik: Livet og røyndomen går ikkje opp. Verda og vi er fulle av både godt og vondt, liding og lukke, og det er brutalt og urettferdig skeivfordelt. Altfor mange menneske betaler ein altfor høg pris for menneskets relative fridom.

Glimt av meining

– Du trur ikkje at Gud har ei meining med alt som skjer?

– Nei, eg trur ikkje det er ei guddomleg meining med alt som skjer, men eg har røynt, i mitt eige og i andre sitt liv, at Gud kan skape meining i det som skjer, glimt av meining, av ljos og von, som gjer det mogleg å halde fram. Og så er vi kalla til å kjempe for rettferd, fred, frigjering og lindring der vi er. Og igjen og igjen leggje alt i Guds hender. Eg øver på det. Heilt sidan veslesyster Gunvor døydde, har eit salmevers av Svein Ellingsen vore bøna mi: «Selv om ubesvarte hvorfor stadig dirrer i vårt hjerte, ber vi, Herre: Gi oss tro, tro på deg som kjemper med oss, fylt av kjærlighet, i nærkamp med det ondes makt i verden.»

– Gunnar Stålsett og Kari Veiteberg tolka kristentrua si politisk. Kan vi forvente kritikk av politikarar frå deg?

– Det er ei krevjande oppgåve vi har som kyrkje, og som blir sett på spissen i den nye rolla mi. Kyrkja er ein fellesskap i trua, ikkje ein fellesskap av meiningar, og medlemene våre har ulik politisk tilhøyrsle og ulike meiningar om politiske spørsmål. Biskopen har det som blir kalla «einskapens embete» og skal søkje å vere ei samlande røyst og peike på Jesus.

– Det lydde diplomatisk.

– Ja, men samstundes er vi som kyrkje kalla til å vere ei profetisk røyst og protestere mot urett og sameinast med Jesus i kampen for livet i verda. Vi er kalla til å forkynne evangeliet til von, frigjering og utfordring. Dette har òg politiske, men ikkje partipolitiske, implikasjonar. Oslo bispedøme har hatt ulike biskopar som har utøvd rolla si på ulike måtar. Eg må finne mi form, i samspel med dei eg leier bispedømet saman med.

Trusfellesskap

– Går eg inn i ei kyrkje ein vanleg søndag, er det lite folk der. Kan kristendomen overleve om folk ikkje går i kyrkja?

– Her må eg få korrigere deg: For det første varierer oppmøtet på søndagsgudstenestene mykje, så du kan ikkje generalisere slik. For det andre går overraskande mange i kyrkja på andre dagar: I mange kyrkjer er det langt fleire innom på ulike møteplassar med Gud og menneske gjennom veka enn på søndagen klokka 11. Eg trur både Gud og kristendomen vil klare seg. Men særleg i eit sekulært samfunn som vårt er røynsla mi at vi menneske treng ein trusfellesskap der vi gjer tru saman med andre, der vi lever som at trua er sann.

– Ut frå svara dine om truslæra står du fram som bibeltru og konservativ?

– Ja, kanskje det? Eg kjempar mot både eigen og andre sin trong til å definere oss sjølve og andre i slike boksar. Då står vi i fare for å bli meir opptekne av å plassere enn å lytte og tenkje høgt saman. Bibeltru er eit omgrep som blir oppfatta ulikt. For meg inneber det at eg trur på Bibelen som inspirert av Gud på ein særleg måte, men skriven, redigert, omsett, røynd og tolka av menneske. Nettopp difor er det så viktig at vi les og talar saman om Bibelen, trua og teologien i fellesskap, i ramma av liturgien, historia og livet, slik vi på ulike vis erfarer det.

– Ber du til Gud kvar dag?

– Ja. Eg talar med Gud nesten heile tida. Det er jo ufatteleg at eg ganske enkelt kan be ei bøn i farten, seie «Gud!», og så er eg kopla på den kjærleiken som har skapt alt, som ber alt og famnar heile universet.

– Svarar Gud deg når du er fortvilt og treng trøyst?

– Eg har ikkje høyrt Gud svare i meir tradisjonell forstand. Men eg har kjent på det eg tolkar som eit mektig nærvære, ei overraskande lindring, ei kraft frå ein ukjend stad, noko nytt som opnar seg. For meg er det svar frå den Gud som eg trur på at alltid søkjer meg og er saman med meg. Dei blant mine næraste som ikkje har ei religiøs tru, vil sjølvsagt tolke dette annleis og setje andre ord på det.

Eskil Skjeldal er forfattar, teolog og fast skribent i Dag og Tid.