Den nasjonale arven etter Haakon Aase står reist i stein. Gråstein, det folk bygde mangt og mykje av før. Arven ligg òg inne i dei som har lært av Haakon å vøle steingardar, støttemurar, kisteveiter (dreneringsgrøfter), jordkjellarar og mangt anna.

Ei ny kvelvingsbru etter gamal skikk på Nes sør i Kvam i Hardanger. Ferdig 2018.

Foto: Haakon Aase

Eit vidsveimt liv

Haakon Aase frå Litlebergen i Meland i Nordhordland døydde 75 år gamal den 21. mai, etter sjukdom i lengre tid. Bak seg hadde han eit vidsveimt liv. På Universitetet i Bergen studerte han historie, sosialantropologi og norsk. Så var han i mange år platearbeidar i den same byen. I 1996 flytta han og kona, Kristine Fluge, inn i nytt hus heime på garden der Haakon vaks opp.

Barndomen tok farge av at Haakon som tiåring fekk sitt første trekkspel. Det bar til Bergen for å lære, ein omstendeleg veg med båt og buss og instrumentet på ryggen. Trubaduren Johannes Kleppevik høyrde langt seinare spelet og bad han med som musikar på ein turné i USA. Samarbeidet mellom dei to vart det meir av.

Etter kvart fekk Haakon taket på folkemusikk og eit stadig vidare repertoar. I 27 år song han i det lokale koret «Måltrastena», som han og kona, songar og kordirigent, skipa. For nynorsk kjempa han som leiar i Meland mållag og styremedlem i Noregs mållag.

«Tørrmuring er 90 prosent arbeid med hovudet.»

Haakon Aase

Landskjend for tørrmuring

Men det var med tørr med tørrmuring Haakon Aase gjorde seg landskjend. Slik muring er å byggje med stein i mange former og dimensjonar utan mørtel mellom dei. Steinane må høve til kvarandre slik at alle ligg stødig. Han vaks opp i kjerneområdet for slike murar i landet, Nordhordland. I tillegg låg det nok i han; alt som liten unge leika han med stein og la dei oppå kvarandre.

Som 51-åring stod han arbeidslaus etter konkurs på skipsverftet. Igjen tok han eit år på universitetet og nokre oppdrag. Så, i 2003, kom han med i prosjektet Tørrmuring i Nordhordland, finansiert av Norsk handverksutvikling, no Norsk handverksinstitutt. Dei har til oppgåve å ta vare på og føre vidare tradisjonelle handverk som held på å bli borte.

Her kom han i kontakt med tradisjonsmurarane Birger og Arvid Reigstad. Lokalt gjekk dei med tittelen kongemurarane fordi dei hadde hatt eit oppdrag for Slottet. Også Ragnar Hjertås hadde mykje å lære frå seg.

Av desse tre fekk Haakon i siste liten vite korleis skikken og knepa var for å få steinar av varierande form i hop til ein stødig mur. Resten er øving, mengdetrening, seier Berit Bruvik etter 17 år i yrket. Det gjeld å sjå kva for stein i røysa som høver i hop med dei som sist kom på plass, ha steinauge. Tørrmuring er 90 prosent arbeid med hovudet og 10 prosent med resten av kroppen, sa Haakon ein gong.

Haakon Aase midt i flokken av deltakarar på kurs i Botnane i Bremanger, 2023.

Foto: Magni Øvrebotten

Opplæring i restaurering

Institutt-prosjektet vart i stor grad å gjennomføre konkrete restaureringar. Haakon fekk i stand arbeidsplassar der han og fleire urøynde gjekk i lag for å byggje. Det kom i gang 30 tiltak på ulike stader og med ulike oppgåver. Rundt 300 deltakarar var innom denne opplæringa i kortare eller lengre tid. For 15 personar vart steinmuring seinare inntektsgjevande arbeid, heilt eller delvis.

Interessa for å setje i stand slike byggverk steig. Det vart spørsmål etter fleire hender. Restaurering og nye byggverk tok Haakon og fleire andre på seg, kvar for seg eller i samarbeid. Men meir og meir vart han leiar av kurs for urøynde. Dette drog han rundt i det meste av landet, med oppdrag frå private, organisasjonar og institusjonar.

Pilegrimsvegen over Dovre og kongevegen opp frå Lærdal til Filefjellet ber no preg av hans hovud og hender. På Nes ved Hardangerfjorden, heilt sør i Kvam kommune, står ei ny kvelvingsbru som ein heil skokk av personar var med på å byggje i 2018, på gamlemåten.

I den bratte Stalheimskleiva har Berit Bruvik, som først lærte av Haakon, leia vølinga av murar som held vegen oppe. Sjølv om ikkje alle som har vore med på ulike arbeid for å lære, er drivne i faget, er dei i stand til å løyse enklare oppgåver. Tradisjonen er berga.

Tusenårsstaden for Austrheim kommune, murt av Haakon Aase.

Foto: Erik Solheim

Muraren frå Meland

Når muraren frå Meland fekk utretta så mykje – og fekk så mange til å konsentrere seg om stein i dagevis – var det også fordi han likte dei han hadde med seg. Rapporten han skreiv om tida i handverkinstituttet, ber tittelen «Fem år med folk og stein». Menneska og steinen skulle på sitt vis klinge i lag. Det var om å gjere å halde arbeidet jamt gåande, ikkje kave seg opp for å nå større tempo.

Heile seg

Attestane han får, er gode. Han var heile tida med i arbeidet med heile seg, sjølv etter at han var svekt av sjukdom. Det var ikkje nok å peike og snakke. Elevane måtte få sjå korleis dei kunne gjere det.

Og så hadde han ei smittande glede av alt som var bygt i stein, også den enklaste steingarden. Dette er kulturminne som ikkje berre skal ligge der til minne om kultur, men stå som ein del av eit landskap som er i orden, vakkert.

Kunnskapsrik, grundig, interessert i folk, ute etter kva som bur i dei, lun humor og gode replikkar – det er attestar han får.

Erik Solheim

Også i ein steingard må delane passe i hop. Garden vart bygd opp att på nytt i Botnane i 2013.

Foto: Kjersti Straume-Sande