Kyrkjebyggjaren

Der! Endeleg kjem han ut. I halvannan time har eg trakka rundt på anleggsområdet, der ei 17 meter høg stavkyrkje tronar og knytt til ho eit langhus med restaurantkjøken og hydraulisk scene, vidare ti utleigehytter og servicebygg med leilegheiter i tillegg til oppstillingsplassar for 150 bubilar. 

Eit tjue–tretti-tals handverkarar frå Hardanger og Aust-Europa hamrar, trekkjer kablar, legg røyr, skrur opp lysekroner og skjer skifer, og det luktar tjøre og sagflis. Leif Einar Lothe står føre hovudinngangen med kona Randi, han glimer mot vårsola, dreg hatten ned og fyrer opp ein sigarett.

– Eg trudde du hadde slutta å røykje?

Han tek eit trekk, dreg ned, blæs ut.

– Eg har slutta. Skal vi sitja ute eller inne?

Nei, vi skal vel sitje ute? Det er ein slik smellvakker vårdag, kjølig, rett nok, og kald vind, men klart vi må sitje ute. OK, mumlar han og kryssar over plassen mot ein raud pickup med Lothepus i svarte bokstavar lakkert på sida. Han opnar bildøra.

– Skulle vi ikkje sitje ute?

– Set deg inn!

Driten eksploderer

Fire år har gått sidan Leif Einar Lothe & Co fekk hand om Smelteverkstippen eller Hjøllotippen, som det òg blir kalla. Sidan etableringa av Odda Smelteverk i 1924 har det vore ein avfallsplass. Alt som ikkje gjekk på fjorden, blei køyrt over elva Opo og dumpa her: kalsiumkarbid, dicyandiamid, kalk, koks, olje og kjemikaliar generelt, og over tiår blei alt til enorme slagghaugar, grå og støvete på varme sommardagar, grå og gjørmete når haustregnet sildra ned. 

Det var ikkje ulikt eit vulkansk landskap – dødt. Odda-forfattaren Frode Grytten, som vaks opp på Hjøllo, omtalte tippen i romanen Bikubesong:

«Eg hugsar då vi leikte i slagghaugane på smelteverkstippen. Vi fylte flasker med vatn frå elva, pelma vatnet ut over karbidhaugane og tente på med stikker. Når vatn kjem i kontakt med karbid, blir det danna acetylengass, og driten eksploderer som bare det når du fører ei stikke borti. Fleire gutar fikk svidd av hår og augebryn, bror min blei til og med sendt i helikopter til Bergen på grunn av brannskade.»

Par hundre millionar

I 2003 gjekk smelteverket konkurs, og igjen i stilla stod dei grå fabrikkbygningane, og på hi sia av elva – Hjøllotippen. Til saman femten mål som måtte planerast, ryddast og hermetiserast med fiberduk. 

Leif Einar Lothe var ein av fleire interessentar som ville kjøpe, og han tenkte fyrst at tippen kunne eigne seg som industriområde. For fem millionar var tomta hans. I mai 2021 kunne Bergens Tidende fortelje at Lothe hadde tenkt ut ein ny plan for Hjøllotippen. For det var noko med plasseringa, der han ruver på ei hylle over industribyen med utsikt mot fjord, fonn, fjell og foss.

«Eg har lyst til å laga Norges tøffaste bubilcamp. Det blir alvorleg store greier. Grunnarbeidet er i gang, og eg har søknadar inne hos kommunen nå», sa han og la til: «Håpet er å opne neste sommar.»

Hah! Det er no fire år sidan. Men sidan onkelen til Randi teikna det fyrste utkastet til stavkyrkje og gildehall, har prosjektet vakse. Det er blitt lengre, høgre, det er utskjeringar av tolv drakehovud og 25.000 takheller i malmfuru, det er brustein, kyrkjeklokker, heis og jordvarme, ja, slik kan ein ramse opp og plusse på.

 – Eg kjem på nye ting heile tida og har flinke folk til å landa dei. I totale investeringar er det sikkert eit par hundra millionar.

– To hundre millionar for ein bubilcamp?!

– Jo, men så er det restaurant, stort kjøken, pub, resepsjon, uteservering og hytter. No skal vi leggja bladgull på kyrkjespiret. Nei, det er tøffe greier.

– Har du rekna på om det nokosinne kjem til å løne seg?

– Nei.

– Nei?!

– Sjølvsagt har vi det. Vi har no kontroll. På det mesta.

– Og når blir det opning?

– Det er no litt opp til kommunen og forskjellig, men vi håper å få opp noko til mai, og ei offisiell opning i august, tenkjer eg. Eller noko sånt.

Fjorden cowboys

Leif Einar Lothe har nytta kjendisstatusen sin godt. Nei, anna er det ikkje å seie, for i ein medierøyndom der TV-kjendisar er forbruksvarer, dei kjem og forsvinn i eit bankande køyr, har han klart å klore seg fast i over ti år. Han har skapt eit grunnfjell av fans i alderen fem til nitti, og Lothepus er blitt ei merkevare som han bruker til å selje T-skjorter, kapsar, cowboyhattar, hettegenserar, kondom og strikkegenserar. Lothepus har sin eigen festival, Sus & Dus, som kvar sommar tiltrekkjer seg ti tusen gjester som fyller heile Odda-dalen med campingvogner, telt og bubilar.

Men no ein kort presentasjon: I 2009 gav Leif Einar Lothe ut den fyrste plata si, Sallaren, og avisa Hordaland på Voss skreiv: «Vener av hardingen trudde ikkje det var mogleg for ein sjenert maskinførar å gje ut plate.» Tilnamnet Lothepus fekk han på anleggsarbeid i Telemark, og sjølv om han fyrst var skeptisk, var det eit namn som festa seg, merka han. Han begynte å måle namnet på anleggsmaskinene sine: Lothepus. 

Slik dreiv han på, ein anleggsslusk og skytebas som sprengde og planerte Hardanger og gjorde det bratte landskapet eigna til bygging av skogsvegar, garasjar og hus. I helgene spelte og song han, og slik kunne han ha fortsett som ein lokal kuriositet. Men så begynte eit kamerateam å følgje Lothe og kompisen Joar Førde. Regissøren Hildegunn Wærness, som er syskenbarnet til sistnemnde, var med duoen på graving og sprenging, det var tunnelarbeid, fest, reinsdyrjakt og båtliv, saman med ei rad av fargerike karakterar som berre Gud kan skape.

I 2014 kom Fjorden Cowboys på TV. I fyrstninga blei serien send på avlastingskanalen TV 2 Zebra klokka halv elleve på onsdagskveldane. Det var så langt unna beste sendetid ein kunne kome, men stadig fleire trykte seg bakover og fekk sjå Hardanger med ein eim av diesel og dynamitt, ei eklektisk blanding av bondekultur og industrisamfunn, det var cowboyhattar og ein kraftig dose testosteron. Dei to hovudpersonane var brautne, harde og kantete, dei var det ein kallar tøffe i trynet.

Lokalt var mottakinga blanda, for tradisjonelt er dette er ein region som har marknadsført seg gjennom brudeferd, bunadar, feleslåttar, fruktbløming, ja, nasjonalromantikk. Var desse to flåkjefta anleggsarbeidarane som røykte rullings, banna og drakk boksøl, verdige representantar for Hardanger?

Nei, meinte enkelte lokalt. Ja, meinte dei nasjonalt. For bak ein røff og rå fasade var det noko sårt og ekte, og i botnen var dei ærlege arbeidsfolk som var dyktige i det dei dreiv med: «Dei viser ein vilje og villskap som mange nordmenn kjenner seg att i, men som er gløymt i det offentlege rom.» I 2014 blei serien nominert til fem Gullruten-prisar, men vann ingen. Fyrst i 2017 vann Fjorden Cowboys prisen som beste dokusåpe.

Mobbing

Same år var Leif Einar Lothe med i Farmen kjendis, og mange lurte på korleis det ville gå. Ein ting er å vere brauten i Hardanger, noko anna er å vere bråkjekk i selskap med urbane austlendingar som Petter Pilgaard, kjend frå Paradise Hotel, tidlegare fotomodell Vendela Kirsebom, glamourmodellane Aylar Lie og Linni Meister, og ikkje minst aerobicinstruktøren og Ottar-feministen Kari Jaquesson.

Det blei kulturkrasj og god TV. Det forunderlege var at Lothe var den same stabeisen gjennom alle programma, det var dei andre som tilpassa seg. Lothepus vann folket og finalen.

– Finalen i Farmen kjendis blei den meste sette gjennom tidene med 1,3 millionar sjåarar, seier Leif Einar Lothe der han sit bak rattet i pickupen.

– Eg har fortsatt mykje kontakt med mange av dei som var med. Linni Meister snakka eg med seinast i går, Vendela har eg god kontakt med, og Petter Pilgaard snakkar eg med minst ein gong for dagen. Vi har ein podkast saman. Kari Jaquesson har eg ikkje kontakt med, om du lurte.

– Nei. Korleis påverka Farmen-deltakinga deg?

– Nei, då tok det heilt av. Ja, så har det eigentleg berre fortsett med ulike TV-program. Eg er på TV nesten kvar dag heile året. Her i Odda er det ingen som bryr seg, men å gå over Torgalmenningen i Bergen, det går ikkje. Då er det sjølvisar heile vegen.

Etter Farmen blei han kåra til årets kjendis, og alle skulle ha ein bit av Lothepus. Finn Tokvam skreiv biografien Går det til helvete så går det til helvete, som fekk terningkast to av Sindre Hovdenakk i VG og demonstrerte avgrunnen som kan vere mellom by og land. 

For boka, der Leif Einar Lothe mellom anna fortalde om mobbinga på barne- og ungdomsskulen, blei ein salssuksess. «På skulen har alle sin plass. Eg fann aldri min», fortalde han: «Det var øyrene som var problemet. Dei var for store.» Han blei kalla Dumbo og grua seg for skuledagane, og verst var det på skulebussen, men han heldt ut år etter år.

«Eg likar å tru at eg blei herda. At eg har greidd meg sjølv. Eg har prøvd å ikkje bry meg om dei som mobba meg. Men det dei gjorde mot meg, sit i. Og nokre av mobbarane har eg lagt for hat for resten av livet.»

Milliardæren

Det var på eit av Gullruten-showa i Grieghallen Leif Einar Lothe møtte ein bergensar som skulle løfte han til nye høgder.

– Eg trefte han i gangane der, og vi kom i prat. Han var triveleg å snakka med, og han såg trøkket som var rundt meg. Han er jo ein røsleg kar og ville passa på meg. Så var vi sikkert ute på fest. Sånn begynte det, då, og sidan var vi mykje saman.

­– Og når fann du ut kven han var?

– Nei, det var vel eit halvt år etterpå. Det er mange som vil treffa kjendisar og rikfolk og skal prøva å få noko ut av det. Og det er klart at når ein er milliardær som han er, er det mange som prøver seg. Men eg drit i kven eg er med, om det er kongen eller...

Han finn ikkje på nokon fleire, konkluderer.

– Eg er den same uansett. Men du køddar ikkje med dei karane der.

Mannen som Leif Einar Lothe trefte i Grieghallen, var Spar Kjøp-arvingen Iwan Eide Knudsen, og saman med storebroren Tom driv han investeringsselskapet West Coast Invest. Det var i 1962 faren deira starta postordreselskapet Spar Kjøp i ein kjellar i Laksevåg, og under slagordet Mer for pengene selde han strikkegarn, og sidan klede. 

Då Helge Eide Knudsen døydde i 2015, hadde Spar Kjøp 24 varehus frå Kirkenes til Kristiansand. I tillegg driv dei no stort innan eigedom, og gjennom reiarlaget Spar Shipping har dei 24 tørrlasteskip som pløyer verdshava. Tom og Iwan Eide Knudsen er gode for milliardar, og det er forklaringa på kvifor Leif Einar Lothe kan investere eit par hundre millionar i Odda. Dei eig ein tredel kvar av selskapet Hjøllo AS.

Truser og parfyme

– Eg hadde sett Fjorden Cowboys, så eg visste kva det gjekk i, fortel Iwan Eide Knudsen om det fyrste møtet i Grieghallen. 

Han sit i bil på veg for å besøke Spar Kjøp-varehuset på Sotra.

– Kva likte du med han?

– Nei, altså, han har eit fint vesen. Sånn som han blir framstilt på fjernsyn, blir ofte feil. Han har eit godt hjarte og genuin omtanke for folk. Den gongen ante han ikkje kven eg var, og eg gav meg heller ikkje til kjenne. Men kjemien stemte, så vi trefte kvarandre mange gonger.

– Og så fortalde du kven du var?

– Ja, eller det var ein som sa det til Lothe. Veit du kven han der er? Og då var det, å faen. Så begynte vi å gjere forretningar saman, fyrst parfyme, truser og slike ting. Eg ville hjelpe til med å vidareutvikle heile konseptet rundt han. Han er ekte, er seg sjølv, og appellerar til alle frå born til 90-åringar, og det er unikt. Vi liker Lothe, ikkje sant?

– Kor mykje har du og bror din investert?

– Nei, det vil eg ikkje uttale meg om sånn direkte om. Vi er heller ikkje heilt ferdige enno.

– Eit par hundre millionar, sa Lothe sjølv?

– Eit par hundre er det vel ikkje. Det er jo blitt ein del større enn det som var utgangspunktet, og då vi begynte, såg vi for oss ei kostnadsramme på 50–60 millionar. Det var lenge før han begynte med utskjeringane og alt sånt. Viss eg seier 100–150 millionar, så ligg det der ein plass. Heile prosjektet er gjennomført, og stavkyrkja og gildehuset kjem til å bli eit landemerke i Noregs land. Det blir ein turistattraksjon.

– Når går det i pluss?

– Nei, fyrst må vi få det opna, og det er mange brikker som skal på plass før vi kan heise flagget. Når det gjeld denne investeringa, må vi ha lange briller på oss. Reint økonomisk er det eit langtidsprosjekt.

Leif Einar Lothe viser rundt på anlegget, men han er rastlaus, han skal i nok eit møte, og etter sju–åtte minutt er han lei.

– No har du fått nok. Ring Randi om du lurer på noko.

– Eit siste spørsmål: Kva er målet?

– Målet? Nei, det veit eg ikkje. Det flyttar seg heile tida.