Har de rom til leige?

– Ingen problem, hotellet er tomt.

Vi var i Panagiouda, ein liten landsby på Lésvos. Saman med meg var Maya, ei syrisk kvinne som bur i Noreg, og som fleire gonger har reist til Lésvos for å hjelpa flyktningane.

Dei gamle pensjonistane som driv hotellet, inviterte oss på kaffi og småkaker. Dei snakka om den økonomiske krisa i landet. Dei sa at flyktningane må hjelpast, men at Hellas ikkje har kapasitet til å busetja dei.

– Vi har gjort jobben vår. Vi tok imot dei som ein mellomstasjon, slik at dei kan få reisa vidare til rike land i Europa. Men no har dei stengt grensene. Vi er verkeleg skuffa over resten av Europa.

På veggen hang eit bilete av to gamle koner. Mannen peika på det og sa:

– Det er bestemødrene våre. Dei budde i Istanbul og var gresktyrkarar. Mennene deira vart drepne av ottomanske soldatar i massakrane på grekarane i 1922. Difor måtte bestemødrene våre flykta til Hellas, sa han, som om det hadde hendt for tre dagar sidan.

Skuffa hjelpar

Vi takka for kaffi og kaker og køyrde til byen. Vi kom oss til sentrum av hovudstaden, Mytilinis.

– Her har eg ein ven som hjelpte syriske flyktningar. Han kom frå Athen og starta restauranten Damas. Han serverer berre syrisk mat, fortel Maya.

Vi fann fram til restauranten, men det stod Grill House på skiltet. Maya nølte med å gå inn.

– Eg trur at restauranten er flytta eller seld til ein ny eigar, for alt er endra.

Det viste seg at eigaren var den same, men at han hadde endra både namn, interiør og meny. Då Alki kom frå Athen til Lésvos, hadde han ein idé om å opna restaurant på turistøya. Men då han hadde kjøpt lokalet, byrja flyktningstraumen til øya. Han tenkte at «flyktningane kjenner seg framande her». Difor kalla han restauranten Damas, eller Damaskus.

– Men kva hende, Alki? Dette er ein ny restaurant. Kvar er Damas? spurde Maya.

– Gravlagd i gravlunden til muslimane, svara Alki.

Han såg framfor seg med eit trist blikk og byrja fortelja heile historia.

– Vi kunne sjå båtane fylla den korte havstrekninga til den tyrkiske kysten. Då sa eg til kokken og kelnerane: «Lag sandwichar. Eg fyller bilen med vassflasker og mat.» Eg opna restauranten for flyktningane, men dei var fattige, og hadde ikkje råd til å kjøpa mat. Eg bad difor kelnerane om å servera dei gratis. Flyktningane lova å betala så snart dei hadde pengar. No er dei i land som Tyskland, Sverige og Noreg. Dei har det økonomisk bra, men ingen av dei har sendt meg eit raudt øre.

Vi såg skuffelsen i blikket hans.

– Eg måtte stengja staden. Eg kasta dei syriske møblane og opna Grill House. No har eg byrja tenkja på meg sjølv, kona og dotter mi. Eg er skuffa over dei syriske flyktningane, sa Alki.

Dette minte meg om ein episode i Arendal, då eg budde på asylmottaket der på 1980-talet. Vi vart plasserte på Kokkeplassen, ein tidlegare aldersheim. Karin som var dagleg leiar der, var humanistisk motivert for å hjelpa flyktningane. Etter ei stund bad somme av flyktningane om å verta flytta til rom med utsyn til sjøen.

– Walid, eg lurer på om de er flyktningar som vil berga livet, eller om de er turistar, sa Karin til meg.

Gode og dårlege sider

Vi åt på Grill House, og eg reiste meg og betalte. Vi gjekk ut av restauranten og rusla i dei smale smaua. Maya og eg hadde ein lang samtale om flyktningar og korleis biletet som vert skapt i fantasien vår, stort sett slår sprekkar etter kontakt med flyktningar. Biletet er prega av sympati, tragedie og elende.

Når ein møter flyktningar, oppdagar ein at dei er som alle andre menneske; dei har gode og dårlege sider. Tragedien forvandlar ikkje flyktningar til englar. Eit liv i krig og armod gjer flyktningar grådigare. Det harde livet kultiverer ikkje alltid menneske.

Dette har eg tenkt mykje på. Ofte møter eg nordmenn som vil hjelpa asylsøkjarar i Noreg fordi dei ser på dei som sårbare og stakkarslege. På TV har dei sett flyktningar på veg over havet med desperasjon i andletet. Dei trur at berre flyktningane får mat og husvære i Noreg, vil dei bli gode borgarar, alle saman. Den same haldninga pregar òg asylpolitikken til styresmaktene. Nordmenn og Noreg er den miskunnsame samaritanen som trur på det gode.

Røynsla mi er annleis. Vi flyktningar er ikkje snillare og meir takksame enn andre. Ofte er det motsett. Krig, elende og forfylging har øydelagt mange sjeler. Mennesket er eit produkt av omstenda dei må leva i, og reelle flyktningar er eigenleg dei mest øydelagde av alle. Difor kan unge asylsøkjarar enda opp som kriminelle i Noreg, på same måte som at amerikanske soldatar som kom attende frå Vietnamkrigen, kunne enda opp som kriminelle i USA. Opplevingane deira i Vietnam var umenneskelege, slik opplevingane til mange flyktningar har vore det i heimlandet.

Difor skjønar eg ikkje kvifor flyktningar som har gjort brotsverk i Noreg, skal sendast attende til heimlandet. Har du fått asyl, er det fordi du treng det, fordi du vert fengsla om du reiser heim att. Denne tankegangen gjer at eg mistenkjer norske styresmakter for å eigenleg ikkje tru på at alle som dei gjev asyl, er reelle flyktningar. Korleis kan dei elles senda dei attende? Eg skjønar tankegangen, for det er mange som ikkje er reelle flyktningar. Noreg kan ikkje ta imot for mange. Vi bur i eit lite land.

Eg ser på flyktningane på Lésvos og tenkjer at verda er vanskeleg. Ikkje minst er flyktningspørsmålet vanskeleg. Mange av dei som flyktar, er dømde til å tapa uansett. Dei har altfor store forventningar til livet som ventar dei i Europa. Eg meiner at vi må hjelpa flyktningane i nabolanda, til det er fred og dei kan reisa heim og byggja opp att landet sitt.

– Inga framtid

Om kvelden sat Maya og eg på hotellet. Vi drakk kaffi og prata om flyktningane. Vi vart begge rørte av guten vi fekk høyre om, som kom frå Syria i lag med far sin. Mora skulle koma dagen etter. No har dei venta i eit år. Kvar kveld står guten på fem år på ei høgd og syng på arabisk: «Mamma, mamma, ho er i ferd med å koma, ho har leiker og søte saker med seg. Snart er ho her.»

Vi møtte faren til denne guten.

– Vi er i ei knipe. Vi er stranda her, som fattige i Hellas. Vi har inga framtid. Vi er gløymde av det internasjonale samfunnet.

Walid al-Kubaisi