Tenk deg eit år attende, til den første veka i november 2016. Ver ærleg: Kven trudde du ville vinne presidentvalet i USA? Lesarar av denne spalta hugsar kan hende spådomen min: «Trump leiar med god margin blant mannlege veljarar, kvite veljarar, veljarar over 64 og veljarar utan høgare utdanning», skreiv eg. «Kort sagt, støtta til han liknar mykje på støtta til brexit. Dersom, slik det hende i Storbritannia, desse gruppene syner seg å vere større enn meiningsmålarane ventar, og andre grupper blir mindre, vil meiningsmålingane ikkje slå til. Han kan vinne.»

Eg var i eit lite mindretal blant kommentatorane. På den mykje lesne nettsida Daily Kos, til dømes, låg Clintons sjansar til å vinne presidentvalet på 92 prosent. Ifølgje The Upshot i The New York Times var talet 85 prosent. Betfair sa 83 prosent. Best av alle var Princeton Election Consortium, som skreiv to dagar før valet: «Om (Clintons) vinnarsjansar ligg på 91 prosent eller 99 prosent, er det i grunnen avgjort.»

Kvifor tok dei profesjonelle så feil om valet i fjor? Etter å ha tenkt på dette i eit år, er konklusjonen min at det var fordi dei ikkje hadde lese den skilsetjande boka til Jürgen Habermas, The Structural Transformation of the Public Sphere (1962). Habermas skriv hovudsakleg om det 18. og 19. hundreåret, men innsikta hans er ålment gyldig. Historiske endringar i haldningar, åtferd og politikk har ofte røter i endringar i strukturen til sjølve den offentlege sfæren.

Å nemne ein tysk filosof i ei britisk sundagsavis bryt med mange viktige reglar om journalistisk framferd. Ber over med meg. I dei fleste vestlege land plar den offentlege sfæren å vere utgjort av nokre få nasjonale aviser, nokre fleire radiostasjonar og svært få fjernsynskanalar. Dei siste ti åra er ikkje det lenger tilfellet.

Hovudendringa er framveksten av gigantiske sosiale medium på nettet, og smarttelefonane som gjer det råd å vere på nettet praktisk tala heile tida. To tredjedelar av alle vaksne amerikanarar – og meir enn to milliardar menneske over heile verda – er no faste brukarar av Facebook, eit selskap som ikkje fanst for 14 år sidan. Om lag 45 prosent av amerikanarane får nyheitene sine frå nyheitstenesta til Facebook.

Verknadene er radikalt annleis enn dei var då radioen og fjernsynet kom, av tre årsaker. Den første årsaka er at innhaldet på Facebook i hovudsak er skapt av brukarane. Mellom mars 2015 og november 2016, for å gje berre eitt døme, publiserte 128 millionar menneske i USA bortimot 9 milliardar Facebook-meldingar, delingar, likingar og kommentarar knytte til valet.

For det andre vert ikkje innhaldet sortert og rangert av menneskelege redaktørar, men av algoritmar. Kvar gong du opnar Facebook-appen, går ein algoritme gjennom alle meldingane og serverer deg eit tilpassa utval basert på kva han meiner det er størst sjanse for at du vil like, kommentere eller dele. Dette er opphavet til det Eli Pariser på nettstaden Upworthy har kalla «filterbobla». I nyheitene du får, ser du berre det algoritmen trur du vil like. (Kan hende er det difor du les denne spalta.)

For det tredje tener Facebook pengar på brukardata ved å selje reklame som kan målrettast med forbløffande presisjon. Saman med Google har Facebook no eit duopol innanfor digital reklame. Det forklarer dei enorme summane desse to selskapa tener. (For to veker sidan kunngjorde Facebook eit overskot på 10,3 milliardar dollar i tredje kvartal.) Dette forklarer også kvifor det var mogleg for russisk etterretning å blande seg så effektivt inn i fjorårets val.

Kan hende såg du ikkje annonsane som var lagde inn på Facebook av russiske annonsørar, som annonsen med det lite oppsiktsvekkjande namnet Internet Research Agency. Du var ikkje den typen brukar dei sikta seg inn mot. Men om du hadde vore ein kvit, lågt utdanna amerikanar i ein vippestat, hadde du sett ein god del av dei. Favorittannonsen min er eit bilete av Satan og Kristus som bryt handbak, med biletteksten:

Satan: Om eg vinn, vinn Clinton!

Jesus: Ikkje om eg kan hindre det!

Trykk «like» for å hjelpe Jesus til å vinne!

Etter mykje mumling har Facebook no vedgått at Russland nytta falske identitetar til å leggje inn om lag 3000 annonsar der, og at – om ein reknar med andre av plattformene til selskapet, som Instagram – så mange som 146 millionar brukarar kan ha sett dei. Det er fleire enn det var som røysta (139 millionar).

Annonsane fekk følgjer i den verkelege verda. I mai 2016, til dømes, organiserte to Russland-tilknytte Facebook-grupper motstridande demonstrasjonar i Houston. Ei gruppe kalla Heart of Texas kunngjorde eit massemøte framom byens islamske Da’wah Centre klokka 12.00 for å stogge islamiseringa av Texas. Ei anna russiskskapt gruppe, United Muslims of America, annonserte ein Save Islamic Knowledge-demonstrasjon på same stad og til same tid. Folk møtte opp for begge sidene, og sjølvsagt vart det konfrontasjonar.

Den feilaktige konklusjonen er at russarane avgjorde fjorårets val. For i havet av Facebook-innhald var dei russiske annonsane berre dropar. Det som er viktig ved den russiske innblandinga, er at den politiske eliten endeleg har innsett endringane i den offentlege sfæren.

Det var ikkje berre russarane. BuzzFeed har vist at i dei tre siste månadene av valkampanjen skapte dei viktigaste falske nyheitshistoriene om valet større brukarengasjement – delingar, reaksjonar og kommentarar – enn dei viktigaste sanne historiene frå kjelder som The New York Times. Somme av dei falske nyheitene kom frå utlandet (Makedonia så vel som Russland), men mange av dei var heimeavla. For to år sidan hadde ytre høgre-nettstaden Breitbart ei lita Facebook-side med berre 100.000 likes. I juli skapte Breitbart meir aktivitet på Facebook enn The New York Times gjorde.

Facebook sende medarbeidarar til både Trumps og Clintons kampanjar for å gjere reklamesnuttane deira så effektive som råd. Det vert ingen premie for å gjette kva kampanje som drog mest nytte av dette. «Eg ville ikkje ha kome om bord, ikkje eingong for Trump», har Steve Bannon, Trumps tidlegare sjefstrateg sagt, «om eg ikkje hadde visst at dei bygde dette svære Facebook- og datamaskineriet. Det var Facebook som sytte for at Breitbart fekk eit enormt publikum. Vi veit kva makt Facebook har.»

«Dei sosiale plattformene vart alle funne opp av svært liberale menneske på vest- og austkysten», sa ein ettertenksam Brad Parscale, Trumps leiar for digitale medium. «Og vi finn ut korleis vi kan bruke dei til å fremje konservative verdiar. Eg trur ikkje dei såg for seg at det nokon gong kunne skje.» Det er utan tvil det mest overtydande gravskriftet for Clinton-kampanjen som – ironisk nok – vart støtta av mest alle dei tilsette i Facebook og Google.

For å gjette rett førre november var alt du eigentleg trong vite, at Trump raga over Clinton på både Facebook og Twitter. At ho brukte dobbelt så mykje pengar som han, var irrelevant. Clinton-kampanjen kasta bort millionar av dollar på den gamle offentlege sfæren og skjøna ikkje kva den populistiske høgresida gjorde i den nye.

The Economist åtvara høgtideleg for to veker sidan om «Sosiale mediums trugsmål mot demokratiet». Ein meir passande tittel ville vore «Sosiale mediums trugsmål mot eliteliberalismen», som får meg til å tenke: Kva var tittelen i The Economist for eit år sidan? Jo, Hillary Clinton – «Amerikas beste håp». Som dei seier i, øh, Texas: njet.

Einerett: The Sunday Times / Dag og Tid Omsett av Lasse H. Takle