Bustadbygging

Line Nagell Ylvisåker

line@ylvisaaker.com

Prospekta på nybygg er glansa, alt ser fint og flott ut. Om det er slik i røynda òg, er det fleire som stiller spørsmål ved.

Cato Ove Karlsen er dagleg leiar i Fagrådet for våtrom, dei dyraste romma i heimane våre, og han er skaka over utviklinga.

– Me er oppgitte. Mange, særskilt utbyggjarane, tenkjer berre på økonomi og vel så dårleg kvalitet at dei burde ha vore fengsla. Det glimer på utsida, men ikkje på innsida, seier han.

Han viser til at utbyggjarane ofte leverer ei vare av eit kjent merke «eller tilsvarande».

– Dette «tilsvarande» er ofte søppelmateriale, seier han.

Før måtte nybygg gjennom ein bygningskontroll før dei fekk ferdigattest frå kommunen.

– I dag er det utbyggjarane sjølve som får setje premissane for kvaliteten, meiner Karlsen og legg til at han utan vidare kunne drege fram 100 nybyggprosjekt med skakande dårleg kvalitet. Det gjeld alt frå prosjektering til at val av billige og simple løysingar som ikkje varar over tid, seier han.

Regelverket er greitt nok, men tolkingsrommet er for stort, og reglane blir ofte tolka «feil» i rettssystemet, meiner han.

– Eksempel på det er at forskrifta seier at det skal vere tilstrekkeleg fall på badet, medan rettssystemet seier at det er greitt med heilt rette golv. Så blir det bebuarane som får utfordringa og rekninga. Det verkar som om det er stor grad av feigskap i systema, kommunane burde følgje betre med. Eg er litt skremd av stoda, seier han.

Manglar forsking

I dag finst det lite forsking på omfanget av skadar på bustader. Sintef Byggforsk ynskjer å gjere noko med dette.

– Bakgrunnen er at me no ser at det er mange byggskadar og dårleg kvalitet, men det er ikkje så enkelt å seie kvifor. Me har mistanke om at det kjem av feil utføring og feil bruk av materialar eller ein kombinasjon av dette, seier forskingsleiar Petra Rüther i Sintef.

Sintef vil lage eit byggskadearkiv, med data frå aktørar som takstfirma, forsikringsselskap og eigedomsmeklarar.

– Alle sit på sin vesle del av den store datamengda. Me har eigne data, men berre frå skadar me har vore med på. I dag har me for eksempel ikkje tal som kan seie at i 1970-åra bygde dei slik og slik, og det viste seg å få katastrofale følgjer, seier ho.

Rüther legg til at dei også ynskjer å sjå på kor faglærte arbeidarane er, kor mykje pengar som blir investert i kvalitet, og kor lang levetid ein kalkulerer med. Arbeidet skal gi grunnlag for råd til å betre kvaliteten og hindre feil.

Sintef skal søkje om forskingsmidlar til hausten og håpar å starte opp i januar.

– Då vil me venteleg halde på i fire til fem år med doktor- og mastergradstudentar, seier Rüther.

I 2016 vart det registrert byggjeskadar for til saman 17 milliardar kroner i Noreg, ifølgje Teknisk ukeblad.

– Om me klarer å redusere dette med 10 prosent, vil me spare mykje. I tillegg vil det spare miljøet, seier Rüther.

Utbyggjarane har etter bustadoppføringslova ei garantitid på fem år. Etter dette blir feil og manglar i hovudsak ei sak mellom forsikringsselskapa og kjøparane.

Negativ trend

Norsk Takst, tidlegare Norges Takseringsforbund, er uroa over utviklinga. Fagdirektør Espen Fuglesang fortel at dei jobbar med å lage eit eige register for bygningsfeil, som Sintef kan nytte i forskinga si.

– Medlemmene våre skriv over 100.000 rapportar i året. Det vil gi eit godt grunnlag, seier han.

Fagdirektøren er glad for at Sintef ynskjer meir kunnskap på feltet.

Sjølv meiner han det er ein negativ trend med auka bruk av billige materialar og dårleg kvalitet på løysingar.

– Me går inn og gjer uavhengige kontrollar også på ein del av nybygga. Me oppdagar ofte feil på utføring og materialval og feil bruk av produkt. Dette kan føre til skadar, spesielt på tak, men også i våtrom. No skal eg ikkje kategorisere, men utanlandsk arbeidskraft er ein del av årsaka til dette. I tillegg kjem dårleg oppfølging av fagfolk og priskonkurranse. Alt skal gå fort, seier Fuglesang.

Han legg til at mange er flinke, men at ein del av underleverandørane til store eller mellomstore entreprenørar ofte ikkje har god nok kompetanse.

– Me ser at dei ofte gjer feil som kan få alvorlege konsekvensar, seier han.

Metallboksar

Fleire nye bustader får ferdigproduserte bad heiste rett inn. Metallboksar kledde med alt eit bad treng, kan berre koplast på plass. Om boksen ikkje blir plassert godt nok, eller om fallet som er laga i boksen, ikkje vert riktig på staden, vert problemet stort. Nokre av utfordringane kan utbetrast lokalt, men i mange tilfelle må alt bytast ut.

– Då må badet heisast ut att. Det har me sett fleire tilfelle av, og det får store kostnader, seier Fuglesang.

Det er ikkje berre i våtrom dei ser problem. Det er også dårlegare kvalitet mellom anna på ytterkledning, som ofte kjem frå hurtigveksande tre som har mykje kortare levetid enn dei som veks normalt.

Fagdirektøren oppmodar alle som skal inn i ein byggjeprosess, om å få ein utvida kontroll frå ein ekstern part som kan avdekkje eventuelle feil så fort som mogeleg. Han viser til at bustadkontrollen frå kommunen var grundigare før, i dag slepp feil og manglar lettare gjennom.

– Bygningar frå 1960- og 1970-åra har ofte langt høgare kvalitet enn dei som blir bygde i dag. Dei hadde ikkje dei same krava til isolasjon og energiøkonomi den gongen, noko som er betre i dei nye bustadene, men når det gjeld konstruksjon, materialar og handverk, meiner eg det var betre før, seier han.

– Har du inntrykk av at kjøparane veit kva dei får når dei kjøper nytt?

– Dei forventar at alt er som det skal, og har ikkje kunnskap til å vurdere om det dei får, er lik bestillinga dei har. Ofte er feil skjulte og kjem ikkje til syne før etter lang tid, seier han.

– Må dempe profittjaget

Generalsekretær Morten Andreas Meyer i Huseiernes Landsforbund meiner at altfor mange som overtek ny bustad, opplever feil, manglar og dårleg handverkskvalitet.

– Bustadbyggjarane må dempe profittjaget og styrkje yrkesstoltheita og krava til kvalitet, seier han.

Han meiner initiativet frå Sintef er viktig.

– Me vil medverka i arbeidet slik at brukarinteressene vert godt ivaretekne, seier han.

Meyer ynskjer òg å analysere korleis resultatutviklinga for utbyggjarane har vore.

– Det finst ikkje noko slik oversikt i dag. Eg har ein hypotese om at eigarane har generert store overskot på bekostning av god bygningskvalitet, seier han.

Meyer understrekar at mange opptrer ordentleg og leverer gode produkt, men at det er viktig å få luka ut useriøse aktørar.

– Me har forventningar til at styresmaktene er med på å styrkje interessene til forbrukarane, seier han og viser mellom anna til at regjeringa no har sett ned ei ekspertgruppe som skal evaluere den sentrale godkjenningsordninga for handverkarar.

Men folk som kjøper ny bustad, har òg plikter.

– Me må nytte dei rettane me faktisk har. Både gjennom å halde tilbake pengar om noko ikkje er tilfredsstillande, og ved at me rapporterer om og seier ifrå om feil og manglar som måtte oppstå undervegs. Me kan ikkje berre lene oss tilbake og tenkje at staten skal regulere alt og ta alt ansvar, seier han.

Kunnskapsmangel

Administrerande direktør Per Jæger i Boligprodusentenes Forening er glad for at Sintef no ynskjer å få fakta på bordet.

– Det er alltid positivt å ha kunnskap. Det er for mange i dette systemet som meiner noko utan å ha kunnskap, og det er ein del mytar ute og går, som at det er mange feil og manglar. Det eg kan seie, er at av 10.000 bustader me byggjer, har me rundt 50 tvistesaker, seier han.

– Kva meiner du om at de får kritikk for å senke kvaliteten på materialar og arbeid for å få auka profitt?

– Bedrifter må tene pengar, elles går dei konkurs. Me har fått mange ulike krav, reguleringsreglar og tekniske reglar frå styresmaktene. Om det blir regulert for få tomter, blir det underskott på bustader. Det gjer at bustadprisane generelt stig, seier han.

Jæger viser til at det var spesielt stor vekst i 2016, mest i Oslo, men også i resten av landet.

– Det har ikkje noko med standard å gjere. Det ein burde vera oppteken av, er korleis ein kan få tak i nok tomter og nok bustader til ein fornuftig pris, slik at folk flest får råd til å kjøpe seg ein stad å bu, meiner han.

Han trur utbyggjarane tyner alle kvalitetar for å få dette til å rekne heim for dei fleste.

– Dei fleste stader i landet er det no dyrare å byggje nytt enn å kjøpe brukt. Då tapar ein pengar med ein gong ein kjøper bustad, seier han.

Han har ikkje inntrykk av at det vert fleire feil med fagarbeidarar frå utlandet.

– Men det kan vere det vert henta inn folk som ikkje har naudsynte kvalifikasjonar. Ein som er tilsett i ei bedrift, gjer færre feil enn ein innleigd. No har Stortinget sagt at dei skal gjere noko med dette med innleige. Ei slik kvalitetsheving ynskjer me velkommen, seier han.

– Huseiernes Landsforbund meiner de må stoppe profittjaget og få større yrkesstoltheit. Kva tenkjer du om det?

– Om dei har grunnlag for å seie det, ser eg gjerne fram til ein diskusjon om det. Det eg er opptatt av, og likar, er at Sintef seier at vi må få oss litt faktisk kunnskap, seier han.