Pass på: Dei økonomiske varsellampene blinkar igjen
Eg såg 2008-krasjet kome – og vart oversett. No trugar eit nytt.
Ei varsla krise: Aksjemeklar Christopher Crotty gnir seg seg i aug på New York-børsen 17. september 2008.
Foto: Richard Drew/AP/NTB scanpix
Det eg har hatt mest rett i opp gjennom karrieren min, er det eg har fått minst ære og heider for. I byrjinga av juni 2006 skreiv eg ei rad artiklar og heldt talrike talar som føresa, med monaleg presisjon, den globale finanskrisa.
I juni 2006 tok eg til med å observere at rentehevingar sette i verk av den amerikanske sentralbanken (Fed), før eller seinare ville få konsekvensar for gjeldstyngde amerikanske hushald. «I løpet av dei to neste åra», noterte eg, «vil dei månadlege innbetalingane for om lag 600 milliardar dollar i pantelån som er tekne opp av låntakarar i den såkalla subprime-marknaden, (...) auke med så mykje som 50 prosent».
I november 2006 vart eg ikkje akkurat hylla på ein Morgan Stanley-konferanse då eg argumenterte for at den utvikla verda som heilskap kunne ende i same smørja som Japan hadde vore i sidan 1990-åra, og freiste stagge deflasjonen med monetære og fiskale tiltak, og oppleve stagnerande vekst. Sentralbankens vane med å intervenere for å støtte eigedomsmarknaden, åtvara eg, hadde «oppmuntra til spekulasjon» og spreidd den farlege trua på at «alle er for store til å gå over ende».
To månader seinare fann eg det «fullt ut mogleg å sjå for seg ei likviditetskrise som er for stor til at monetære styresmakter kan handtere henne aleine. (...) Regjeringane ville måtte trå til. (...) Føderale redningsaksjonar for slike som Goldman Sachs kan verke vere utanfor vår fatteevne no. Men finanshistoria minner oss om at slikt skjer. Og når det skjer, kan likviditeten ebbe ut raskare enn han flødde inn.»
Hausten 2007 vart det tydeleg for dei profesjonelle, om ikkje for ålmenta, at noko var i vegen. Men framleis undervurderte folk faren. Eg hevda at vi stod overfor «ein giftigare cocktail enn mange investorar ønskte å tru», og at krisa ville bli global og ikkje berre avgrensa til USA.
I desember 2007 føresa eg ein «massedød» blant finansinstitusjonar når ein «menneskeskapt katastrofe» – krisa med dei risikable bustadlåna – breier seg gjennom det globale finanssystemet. 7. august 2008, over ein månad før konkursen til Lehman Brothers, spådde eg eit «globalt uvêr» som snøgt ville gjere omgrepet «kredittmangel» til ei absurd underdriving.
Når eg ser meg attende, går det opp for meg at eg skulle ha halde alt som er nemnt ovanfor, for meg sjølv, skipa eit hedge-fond og short-selt alt eg kom over; det første ville vere utlån av amerikanske bustadlån. I staden, som den tosken av ein akademikar eg er, skreiv eg ei bok (The Ascent of Money) som vart offentleggjord nett då spådomane mine byrja slå til.
Eg fortel alt dette for at du skal lese merksamt dei aktuelle tankane mine om den globale økonomien. Det er trass alt mykje i dag som minner om dagane før krisa. Nesten alle typar eigedomar stig i verdi. I alle, bortsett frå ein handfull bustadmarknader (særleg Irland), er inflasjonsjusterte eigedomsprisar over der dei var rett før krisa. Frå topp til botn sokk prisen på amerikanske bustader med ein fjerdedel mellom 2006 og 2012. Dei har no vunne attende alt det, og lagt til litt på toppen. Leilegheiter i New York ligg 19 prosent over toppnivået før krisa. Og fast eigedom er ikkje det som gjer det best i 2017.
Attende til 1. januar: Du ville gjort det endå betre om du investerte i aksjemarknadene i dei framveksande økonomiane. Ein annan vinnar for året var teknologiselskapa FANG (akronym for Facebook, Amazon, Netflix og Google, red. merk.): Aksjeverdien til desse selskapa har stige med mellom 30 og 60 prosent. Og det beste kjøpet av alle? Bitcoin, sjudobla sidan starten på året.
Sei i kor: «Takk, Fed!» For det var Federal Reserve, med sin djerve politikk med nullrente og «quantitative easing» (ulike oppkjøpstiltaktiltak for å auke pengemengda i samfunnet, og på den måten stimulere til investeringar og økonomisk aktivitet i det heile, red. merk.), som berga verda frå deflasjon og ein Great Depression nummer to.
Tenk no over dei følgjande fire grunnane til å vere nervøs. For det første er pengepolitikkfesten i ferd med å bli avslutt. Fed, og no Bank of England, aukar rentene. Dei samla verdiane i dei fire store sentralbankane – Fed, Den europeiske sentralbanken, Bank of Japan og Bank of England – vil nå toppen i desember 2018, men ekspansjonsraten har alt byrja saktne farten. Dessutan bremsar den globale kredittveksten som eit heile.
Historia syner at monetær tilstramming verkar med lange og ulike forseinkingar. Men det verkar, ofte på aksjemarknader.
For det andre, som økonomen Charles Goodhart har peika på, er vi ved eit demografisk vendepunkt. Globalt har forholdet mellom arbeidarar og forbrukarar nådd toppen. Mellom i dag og 2100 vil Kinas folkesetnad i arbeidsfør alder truleg minske frå éin milliard til under 600 millionar. Alt no er det mange arbeidsmarknader som ser stramme ut, med arbeidsløyseprosent og andre målestavar for nedgang som får økonomar til å vente seg ein brå oppsving i løner og inflasjon. Land som Tyskland, som meiner at innvandring vil hjelpe, kjem til å bli skuffa ettersom mange nykomarar vantar den kompetansen som skal til for å bli del av ein moderne arbeidsstyrke. I tillegg kjem at eldreprosenten aukar, noko som ikkje fører til auka sparing, men i staden til auka konsum og auka trong for tenester, særleg helsetenester. Velferdsnett har gjeve ein tryggleik som har oppmuntra mange pensjonistar til ikkje å syte for kostnadene til ein forlenga alderdom.
Dette leier til den konklusjonen at enden på det 35-årige oppsvinget i obligasjonsmarknaden er nær. Obligasjonar vil bli selde billig, langsiktig rente vil auke. Spørsmålet er om inflasjonen vil auke mykje eller meir. Om ikkje, vil realrenta (justert for inflasjonen) stige, med alvorlege implikasjonar for dei med stor gjeld. Den internasjonale oppgjersbanken (The Bank for International Settlements, med 55 av verdas sentralbankar som medlemar og eigarar, red. merk.) offentleggjorde nyleg «tidleg varsel om indikatorar på stress i nasjonale banksystem». To store økonomiar som fekk blinkande raudt lys, var Kina og Canada.
Punkt tre: Uavhengig av pengepolitikk er ei verd samla i nettverk – der dei største selskapa er opptekne av å gjere alt frå varekjøp til deldaking i sosiale nettverk rimelegare – strukturelt ei deflatorisk verd.
Ifølgje Verdsbanken har ei forvirrande rekke yrke – frå næringsmiddelarbeidarar til profesjonelle finansfolk – minst 50 prosent sjanse for å bli «computerisert», med teknologi som heilt eller delvis erstattar menneskeleg arbeidskraft. Waymos førarlause bilar er alt på plass i gatene i Phoenix i Arizona. For to veker sidan avdekte Elon Musk den spektakulært kule Tesla-pickupen som utan tvil har det same utstyret for sjølvkøyring som dei andre Tesla-bilane. Eg har sett framtida, og ho køyrer sjølv. Dagens sjåførar treng å omskolere seg til sjukepleiarar.
Om de som er gjeldsslavar, festar håp til overraskande inflasjon på grunn av ei ny Midtausten-krise som i 1973, 1979 og 1990, lyt eg nok skuffe dykk. Det internasjonale energibyrået, IEA, melder at USA er halvvegs gjennom den største ekspansjonen i oljeutvinning i noko land i historia – 8 millionar fat olje per dag mellom 2010 og 2025, takk vere ein kreativ skiferoljeindustri. Også utan elektriske bilar unngår vi eit alvorleg oljesjokk sjølv om Iran og Saudi-Arabia gjekk til krig i morgon.
To finanskriser er aldri likeins. Den neste vil ikkje bli som den førre. Men det vil kome ei neste, og ettersom den monetære medisineringa byrjar bli trekt attende, kjem ho nærare. Merk mine ord – denne gongen.
Einerett: The Sunday Times / Dag og Tid Omsett av Lasse H. Takle
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Det eg har hatt mest rett i opp gjennom karrieren min, er det eg har fått minst ære og heider for. I byrjinga av juni 2006 skreiv eg ei rad artiklar og heldt talrike talar som føresa, med monaleg presisjon, den globale finanskrisa.
I juni 2006 tok eg til med å observere at rentehevingar sette i verk av den amerikanske sentralbanken (Fed), før eller seinare ville få konsekvensar for gjeldstyngde amerikanske hushald. «I løpet av dei to neste åra», noterte eg, «vil dei månadlege innbetalingane for om lag 600 milliardar dollar i pantelån som er tekne opp av låntakarar i den såkalla subprime-marknaden, (...) auke med så mykje som 50 prosent».
I november 2006 vart eg ikkje akkurat hylla på ein Morgan Stanley-konferanse då eg argumenterte for at den utvikla verda som heilskap kunne ende i same smørja som Japan hadde vore i sidan 1990-åra, og freiste stagge deflasjonen med monetære og fiskale tiltak, og oppleve stagnerande vekst. Sentralbankens vane med å intervenere for å støtte eigedomsmarknaden, åtvara eg, hadde «oppmuntra til spekulasjon» og spreidd den farlege trua på at «alle er for store til å gå over ende».
To månader seinare fann eg det «fullt ut mogleg å sjå for seg ei likviditetskrise som er for stor til at monetære styresmakter kan handtere henne aleine. (...) Regjeringane ville måtte trå til. (...) Føderale redningsaksjonar for slike som Goldman Sachs kan verke vere utanfor vår fatteevne no. Men finanshistoria minner oss om at slikt skjer. Og når det skjer, kan likviditeten ebbe ut raskare enn han flødde inn.»
Hausten 2007 vart det tydeleg for dei profesjonelle, om ikkje for ålmenta, at noko var i vegen. Men framleis undervurderte folk faren. Eg hevda at vi stod overfor «ein giftigare cocktail enn mange investorar ønskte å tru», og at krisa ville bli global og ikkje berre avgrensa til USA.
I desember 2007 føresa eg ein «massedød» blant finansinstitusjonar når ein «menneskeskapt katastrofe» – krisa med dei risikable bustadlåna – breier seg gjennom det globale finanssystemet. 7. august 2008, over ein månad før konkursen til Lehman Brothers, spådde eg eit «globalt uvêr» som snøgt ville gjere omgrepet «kredittmangel» til ei absurd underdriving.
Når eg ser meg attende, går det opp for meg at eg skulle ha halde alt som er nemnt ovanfor, for meg sjølv, skipa eit hedge-fond og short-selt alt eg kom over; det første ville vere utlån av amerikanske bustadlån. I staden, som den tosken av ein akademikar eg er, skreiv eg ei bok (The Ascent of Money) som vart offentleggjord nett då spådomane mine byrja slå til.
Eg fortel alt dette for at du skal lese merksamt dei aktuelle tankane mine om den globale økonomien. Det er trass alt mykje i dag som minner om dagane før krisa. Nesten alle typar eigedomar stig i verdi. I alle, bortsett frå ein handfull bustadmarknader (særleg Irland), er inflasjonsjusterte eigedomsprisar over der dei var rett før krisa. Frå topp til botn sokk prisen på amerikanske bustader med ein fjerdedel mellom 2006 og 2012. Dei har no vunne attende alt det, og lagt til litt på toppen. Leilegheiter i New York ligg 19 prosent over toppnivået før krisa. Og fast eigedom er ikkje det som gjer det best i 2017.
Attende til 1. januar: Du ville gjort det endå betre om du investerte i aksjemarknadene i dei framveksande økonomiane. Ein annan vinnar for året var teknologiselskapa FANG (akronym for Facebook, Amazon, Netflix og Google, red. merk.): Aksjeverdien til desse selskapa har stige med mellom 30 og 60 prosent. Og det beste kjøpet av alle? Bitcoin, sjudobla sidan starten på året.
Sei i kor: «Takk, Fed!» For det var Federal Reserve, med sin djerve politikk med nullrente og «quantitative easing» (ulike oppkjøpstiltaktiltak for å auke pengemengda i samfunnet, og på den måten stimulere til investeringar og økonomisk aktivitet i det heile, red. merk.), som berga verda frå deflasjon og ein Great Depression nummer to.
Tenk no over dei følgjande fire grunnane til å vere nervøs. For det første er pengepolitikkfesten i ferd med å bli avslutt. Fed, og no Bank of England, aukar rentene. Dei samla verdiane i dei fire store sentralbankane – Fed, Den europeiske sentralbanken, Bank of Japan og Bank of England – vil nå toppen i desember 2018, men ekspansjonsraten har alt byrja saktne farten. Dessutan bremsar den globale kredittveksten som eit heile.
Historia syner at monetær tilstramming verkar med lange og ulike forseinkingar. Men det verkar, ofte på aksjemarknader.
For det andre, som økonomen Charles Goodhart har peika på, er vi ved eit demografisk vendepunkt. Globalt har forholdet mellom arbeidarar og forbrukarar nådd toppen. Mellom i dag og 2100 vil Kinas folkesetnad i arbeidsfør alder truleg minske frå éin milliard til under 600 millionar. Alt no er det mange arbeidsmarknader som ser stramme ut, med arbeidsløyseprosent og andre målestavar for nedgang som får økonomar til å vente seg ein brå oppsving i løner og inflasjon. Land som Tyskland, som meiner at innvandring vil hjelpe, kjem til å bli skuffa ettersom mange nykomarar vantar den kompetansen som skal til for å bli del av ein moderne arbeidsstyrke. I tillegg kjem at eldreprosenten aukar, noko som ikkje fører til auka sparing, men i staden til auka konsum og auka trong for tenester, særleg helsetenester. Velferdsnett har gjeve ein tryggleik som har oppmuntra mange pensjonistar til ikkje å syte for kostnadene til ein forlenga alderdom.
Dette leier til den konklusjonen at enden på det 35-årige oppsvinget i obligasjonsmarknaden er nær. Obligasjonar vil bli selde billig, langsiktig rente vil auke. Spørsmålet er om inflasjonen vil auke mykje eller meir. Om ikkje, vil realrenta (justert for inflasjonen) stige, med alvorlege implikasjonar for dei med stor gjeld. Den internasjonale oppgjersbanken (The Bank for International Settlements, med 55 av verdas sentralbankar som medlemar og eigarar, red. merk.) offentleggjorde nyleg «tidleg varsel om indikatorar på stress i nasjonale banksystem». To store økonomiar som fekk blinkande raudt lys, var Kina og Canada.
Punkt tre: Uavhengig av pengepolitikk er ei verd samla i nettverk – der dei største selskapa er opptekne av å gjere alt frå varekjøp til deldaking i sosiale nettverk rimelegare – strukturelt ei deflatorisk verd.
Ifølgje Verdsbanken har ei forvirrande rekke yrke – frå næringsmiddelarbeidarar til profesjonelle finansfolk – minst 50 prosent sjanse for å bli «computerisert», med teknologi som heilt eller delvis erstattar menneskeleg arbeidskraft. Waymos førarlause bilar er alt på plass i gatene i Phoenix i Arizona. For to veker sidan avdekte Elon Musk den spektakulært kule Tesla-pickupen som utan tvil har det same utstyret for sjølvkøyring som dei andre Tesla-bilane. Eg har sett framtida, og ho køyrer sjølv. Dagens sjåførar treng å omskolere seg til sjukepleiarar.
Om de som er gjeldsslavar, festar håp til overraskande inflasjon på grunn av ei ny Midtausten-krise som i 1973, 1979 og 1990, lyt eg nok skuffe dykk. Det internasjonale energibyrået, IEA, melder at USA er halvvegs gjennom den største ekspansjonen i oljeutvinning i noko land i historia – 8 millionar fat olje per dag mellom 2010 og 2025, takk vere ein kreativ skiferoljeindustri. Også utan elektriske bilar unngår vi eit alvorleg oljesjokk sjølv om Iran og Saudi-Arabia gjekk til krig i morgon.
To finanskriser er aldri likeins. Den neste vil ikkje bli som den førre. Men det vil kome ei neste, og ettersom den monetære medisineringa byrjar bli trekt attende, kjem ho nærare. Merk mine ord – denne gongen.
Einerett: The Sunday Times / Dag og Tid Omsett av Lasse H. Takle
To finanskriser er aldri likeins.
Den neste vil ikkje bli som den førre.
Fleire artiklar
Det kjæraste eg har? Min ser ikkje slik ut, men eg er ganske glad i han, ja.
Foto via Wikimedia Commons
Smørbutten min får du nok aldri
Ei flygande badstove skal få ny heim, sit det nokon inni alt?
Foto: Maren Bø
Badstovene tek av
Det er interessant korleis badstove inne kan vere så ut, mens badstove ute er så in.
Morgonfrisk fersking
«Ein kan kjenna seg frisk og sterk, vera åndsfrisk eller endåtil frisk som ein fisk, friskna til, verta frisk att frå sjukdomen og heilt friskmeld.»
150-årsjubilant: den austerrikske komponisten Arnold Schönberg (1874–1951).
Fredshymne
Kammerchor Stuttgart tolkar Schönbergs «illusjon for blandakor» truverdig.
Marianne Nielsen i hovudrolla som Winnie. Gerald Pettersen spelar Willie.
Foto: Sebastian Dalseide
Beckett-klassikar av godt merke
Glade dager byr på ein strålande skodespelarprestasjon av Marianne Nielsen.