Spel om fred

Det er ikkje lett å overskode følgjene av samtalane som denne veka har starta mellom USA og Russland i Riyadh i Saudi-Arabia, men éin ting verkar sikkert: Dei lovar dårleg både for Ukraina og for resten av Europa. Når alt kjem til alt, er samtalane kan hende berre lovnadsrike for Russland.

Forskar Karen-Anna Eggen ved Institutt for forsvarsstudium ser ikkje vekk frå at USAs president Donald Trump no gjer opp rekning utan vert.

– Eg trur ikkje Trump veit kva aktør han har med å gjere i Putin. Dei to leiarane deler verdsbilete, og dei er nærare kvarandre i verdisett enn det Trump og europeiske leiarar er. Trump er også autoritært anlagt, så der er det nok ei kopling. Men eg trur ikkje Trump forstår i kor stor grad russisk strategi byggjer på manipulasjon som verkemiddel, både mot den amerikanske befolkninga og mot den amerikanske leiinga, seier ho.

Ho syner til at russarane har jobba målretta mot Trump og den amerikanske befolkninga, med ein storstilt informasjonskampanje som har bygd opp om egoet til Trump og teikna eit bilete av europearane som krigshissarar og Ukrainas president Volodymyr Zelenskyj som illojal, for å unngå at dei får vere med i fredsforhandlingar.

No har dei fått det som dei ville.

–  Skal vi sjå Trumps forsøk på å presse Ukraina økonomisk og skuldingane om at det er Ukraina som har starta krigen, som teikn på kor godt dei har lukkast?

– Det er vanskeleg å seie sikkert. Ein god del kan nok tilskrivast Donald Trump sjølv og verdssynet han og rådgjevarane hans har. I tillegg har Trump og Putin historisk sett hatt eit godt forhold. Men Russland har i lang tid aktivt ført ein informasjonskonfrontasjon overfor Vesten, og uansett kva som er årsak og verknad her, gjentek no Donald Trump mange av dei russiske talepunkta, seier Eggen.

Russiske premissar

Eggen tek doktorgrad om russisk informasjonskonfrontasjon og informasjonsoperasjonar i Norden og var ein av forskarane som føresåg den russiske invasjonen i 2022.

Ho ser ikkje føre seg at det går mot fredelegare tider no. Tvert om.

– Trump uttalar seg som om han trur Putin ønskjer fred, men alle signal frå russisk side peikar i motsett retning, seier ho.

Slik Eggen ser det, er den einaste grunnen til at det er ein forhandlingsdynamikk no, at Putin, med Trump som motpart, ser høve til å presse gjennom ei våpenkvile og stillstand i krigen på russiske premissar, som vil seie at Russland får behalde okkuperte territorium, og at landet får vetorett over ukrainsk tryggingspolitikk.

Ein eventuell slik avtale, diktert over hovudet på Ukraina, kjem verken Ukraina eller Europa elles til å godta. Spørsmålet er om dei vil klare å gjere noko med det, og om Europa kan klare å samle seg med styrke og kraft, legg Eggen til.

– Ein fase

For den politiske og militære leiinga i Russland er våpenkvile og fredsavtale berre å sjå som ein fase i krigen, ifølgje Eggen.

– Ei våpenkvile vert sett på som eit verkemiddel for å fremje Russlands militære og storpolitiske mål. Det vil vere ein pause for å byggje seg opp og anten gå til åtak på Ukraina igjen eller utvide krigføringa vidare. Russland ser seg sjølv i vedvarande konfrontasjon med Vesten og har også gjort det tydeleg kva landet ønskjer. 

Ho syner til ultimatumet Russland la fram i eit brev til Nato og USA i desember 2021, under opptakten til fullskalainvasjonen. Brevet inneheldt krav om at Nato ikkje skal utvide vidare, i alle fall ikkje ta inn Ukraina, og trekkje tilbake styrkar og våpen frå alle land som har kome til alliansen etter 1997, som inkluderer Baltikum og resten av Aust-Europa.

– Når Trump no signaliserer at USA vil trekkje seg meir tilbake, er det mykje som peikar mot at Putin får det nett som han vil, seier ho.

– Men kva om det no skulle verte ein avtale mellom USA og Russland av noko slag. Kjem Putin til å halde avtalen?

– Berre om det er truverdig avskrekking og makt bak krava. Russarane forstår maktspråk. No ser dei, nok ein gong, at valdsbruk løner seg: Det får ikkje konsekvensar å ha gått til fullskalakrig. Det har smerta litt, men samstundes har Putin fått omstilt heile økonomien til ein krigsøkonomi og fått ei militarisering av samfunnet. Det er det han treng for å vidareføre stormaktsambisjonane, seier Eggen.

Splitting og ekspansjon

– Om det vi ser no, berre er ein fase i ei større krigføring, kva for andre land bør vere uroa?

– Det er vanskeleg å seie, men får vi eit scenario med ein dårleg avtale for Ukraina, og der amerikanarane trekkjer seg tilbake frå Europa, og Europa sjølv ikkje klarar å samle seg med styrke og kraft, er det nok i fyrste omgang Ukraina igjen som får merke det, i tillegg til Georgia og Moldova. Dessutan peikar fleire mot at Russland kan freiste å ekspandere og finne på å utføre åtak i andre europeiske land. Truleg ikkje store åtak i fyrste omgang, men alvorlege nok til å få testa om europeiske land klarar å stå samla og faktisk gjere alvor av artikkel 5 i Nato-traktaten (som seier at eit åtak på eitt eller fleire av landa skal sjåast på som eit åtak mot dei alle, journ. merk.). Det kan også vere at russarane ser mot Svalbard, som er strategisk viktig og utan norsk militært nærvær.

– I tillegg til den militære dimensjonen veit vi også at Russland driv med sabotasje og aktiv destabilisering og splitting i europeiske land. Russland brukar heile spekteret frå fred til krig, legg ho til.

­– Kor sårbart er Noreg i dag?

­– Amerikanarane har jo ei interesse av Noreg, i og med at vi ligg så nær Russland og den strategiske slagkrafta på Kolahalvøya, og Noreg si rolle i å vakte området og overvake og halde kontroll vil truleg vere viktig for amerikanarane framover også. Samstundes er det eit dilemma her, for det igjen kan gjere at Noreg kjem i skvis mellom EU og USA. Held USA fram den autoritære vendinga, vert spørsmålet om Noreg er tent med den amerikanske interessa.

   

Hardt mot hardt

Slik Eggen ser det, er det ikkje anna enn at Nato set hardt mot hardt, som kan stoppe Russland no.

– Slik eg les situasjonen, er det det som er tilfellet. Europa har eit handlingsrom her, for Russland er ikkje uovervinneleg. Landet er heller ikkje særleg sterkt om vi tenkjer på kva det har vist av kampkraft i Ukraina. Der nærmar det seg ein million drepne og skadde, og Russland har teke over knapt 20 prosent av landområda trass i at Ukraina ut frå dei fleste parametrar er mindre. Så Russland har ikkje imponert. Økonomisk er landet også svært pressa, men frykta for kva ein kollaps i Russland vil medføre, har truleg vore førande for at det ikkje er sett hardt mot hardt før, i tillegg til atomtrugselen. Men på eit tidspunkt er spørsmålet om vi ikkje må auke risikoviljen til å påføre Russland større tap. Klarar Europa no å samle seg, få til ei faktisk opprusting og få opp produksjonskapasiteten, vil det vere ein beskjed Kreml vil ta til seg.

– Kor stabilt er Putins Russland internt i dag?

– Putins regime verkar svært stabilt nett no. Eg har ikkje registrert nokon teikn til at det har motstand verken i befolkninga, i den militære leiinga eller i det større russiske apparatet. Men vi har den klassiske lærdomen om at det er stabilt heilt til det ikkje er det. Då Sovjetunionen braut saman, gjekk det fort. Problemet er at vi ikkje veit når eller om det skjer denne gongen. Og med dei amerikanske signala no er oddsa for at ein skal klare å slite ut Russland, dårlegare.