Der går ei meir enn tusen år lang språklinje frå Paulus til Luther. Paulus meistra sin retorikk og skreiv brev som var skriftlege å sjå til, men forma for å bli lesne høgt. Bibelforskaren C.E. Evans meiner språket i breva frå Paulus er det som ligg nærmast opp til gresk slik det blei snakka den gongen. Om så er, var Luther reformasjonens Paulus. Heile tida kombinerte han det munnlege og det skriftlege. I verka hans stod munnlege talemåtar side om side med stramme skriftlinjer.

Med reformasjonen skulle liturgien i gudstenesta vere på morsmålet, kyrkjelyden blei trekt inn i liturgien, og salmesongen blei viktigare. Martin Luther dikta sjølv 37 nye salmar.

Det språklege høgdepunktet i forfattarskapen er bibelomsetjingane. Som diktar var han helst middels. Det lysande unntaket er signatursongen «Ein’ feste Burg ist unser Gott».

Utgangspunktet var Salme 46 i Bibelen: «Gud er vår tilflukt og styrke». Truleg blei salmen første gongen trykt i 1529, same året som Luther gav ut katekismen. Om diktaren også komponerte melodien, rår enno uvisse.

Den tyske diktaren Heinrich Heine kalla songen Marseillaisen for protestantar, og Friedrich Engels snakka om Marseillaisen for bondekrigarane i 1520-åra. Det er godt sagt, men snur tida på hovudet: Marseillaisen var Luther-salmen for dei revolusjonære. Salmen frå 1520-åra er alle kampsongars mor.

Luther skreiv salmen i ei tid av pest og naud og forfølging. Ein pest herja frå 1527. Det osmanske riket var eit trugsmål. Mange heldt fast ved gamle trus- og læresetningar. Alt dette er det plass til mellom verselinjene.

Songen handlar om dei mot oss, vi er samla mot fienden der ute, noko står fast same kva som skjer, og sanninga er på vår side. Den formelen går att i kampsongar frå revolusjonære grupper, motstandsrørsler, folkerørsler av typen arbeidarrørsla. Slik er også grunnteksten i mange av nasjonalsongane og fedrelandssalmane frå 1800-talet og seinare. Eldst er nederlandske «Wilhelmus» frå om lag 1570, som først i 1932 blei offisiell nasjonalsong.

I Norsk salmebok er dette ein av dei salmane som står på både bokmål og nynorsk. Ivar Aasen gjendikta Luther-linjene to gonger, men det er orda til Elias Blix frå 1883 som er blitt ståande. Nesten.

Det står skrive i første strofa: «Vår gamle fiend gram/ med ålvor no fer fram. / Stor makt og mangfald list,/ det er hans våpen visst». «Gross Macht und viel List», skreiv Luther. Opphavleg skreiv Blix på luthersk vis: «Stor Magt og Lygn og List». På bokmål heiter det i tredje strofe: «Om verden full av djevler var/ som ville oss oppsluke,/ vi frykter ei, vi med oss har/ den mann som dem kan true.»

Tekst og melodi smeltar saman – lett å hugse, lett å synge, lett å forstå.

Ottar Grepstad

Neste veke: Dobbeltagenten frå Pommern