Eg vaknar av stemmer. Dei snakkar lågt saman. Er det polsk?

Eg kjenner etter om sekken er der, kameraet, Visa-kortet, mobiltelefonen. Kor mykje er klokka? Halv åtte. Eg høyrer dei le. Eg gløtter ut teltet, som eg har slått opp på ei grasslette ved Damtjern, ein liten kilometer sørvest for Liertoppen Kjøpesenter. Der står dei, tre fiskarar, den eine kledd i det polske nasjonalantrekket: treningsdress i blåglinsande lycra. Eg legg meg tilbake i soveposen. Det har vore ei kald natt. Soveposen er for tynn. Eg er støl og lemster i bein og skuldrer, og verkar besett i midtre tå på venstre fot. Eg har òg sove på meg kink i nakken. Eg klarer nesten ikkje vri på hovudet.

Eg er alt anna enn utkvilt, og eg blir mørk. Teltet står hundre meter frå fylkesveg 282, og den vegen er tydelegvis ein stad der MC-folk i soknet testar syklane sine. Det var wroooom etter wrooooom til langt på natt, og så brått ein heil gjeng, wroomwroomwroomwroom. Ikkje det at eg har noko med det, men eit par kveldstimar med laser her oppe kunne mona bra for både nattero og statskasse.

Eg krabbar ut av teltet. Det er så vidt eg klarar å føte meg. Leggane er fulle av raude prikkar. Er det ullallergi?

Målet i dag var Hokksund, men det kjennest uoppnåeleg. Det er nær tre lange asfaltmil, og eg klarar så vidt å bevege meg rundt teltet. I Hokksund hadde eg tenkt oppsøke ein mann som har vore etter meg i 25 år. Viss han er heime. Viss eg klarar å gå så langt. Å, denne uvissa riv i mi sarte, trøytte og hudlause sjel.

Eg steiker egg og bacon, og høyrer Nitimen. Det kjem fleire polakkar, har dei ikkje arbeid å gå til? Eg kjem på at det er andre pinsedag. Gud veit kvifor vi feirar pinse. Ein historikar forklarer kvifor på radioen, men eg får det ikkje med meg. Han er nok tilbake på Nitimen neste pinse. Eg legg fleire plaster på føtene, dreg opp pluggar, tar ned teltet, pakkar, og eg tek meg god tid. Klokka er ti over elleve når eg slenger sekken på ryggen med eit stønn. Å, han er tung. Eg sjanglar som ein drukken 90-åring opp mot vegen, og må stø meg til stavane. Når eg kjem ut av den svale skuggen, kjenner eg at eg er solbrend. Underarmane er raude, og eg må stanse for å leite fram solkremen. Av med sekken, solkrem, på med sekken, eg går.

Etter ein kilometer i smerte mørnar leggar, lår og føter, humøret stig, eg aukar tempoet litt og snart blir heile meg fylt av takksemd og optimisme. Så heldig eg er, dette kjem til å gå bra. Til Hokksund er det ikkje langt, og vêret er strålande. Tre mil er ingenting. Merkeleg korleis humøret svingar. Er eg verkeleg så labil? Eller er det kjemi?

Om dei neste timane, følgjande observasjonar:

Det er folksamt på Lier Planteland; bagasjerom og baksete blir fylte opp med plantejord, kirsebærtre, petunia og rododendron, og eg tenker at det ligg i menneskenaturen å få det til å gro rundt seg.

Husebysletta er ein prærie med svære åkrar av monokultur, det er raudkål, grønkål, rosenkål, purre. Store vasspreiarar slenger vatn ut i åkrar og vegar. Sola brenn.

Ei mørk jente sit i vegkanten, ho sel brukte leiker. Eg seier hei, ho seier hei, eg går vidare.

No kan eg høyre trafikkdrønnet frå Drammen. Noregs største vegkryss. Eit hol i E18. Ein gong var dette ein bedrøveleg by berykta for dårleg luft, trafikkstøy, eksos og betongbruer, og under bruene rann den brune, livlause Drammenselva, full av kloakk, søppel, kvitevarer, daude kattar og industrikjemikal. Drammen var ein labyrint av einvegskøyrde gater, kø og trafikklys, og her har eg stått i ei æve og venta på grønt lys, og at byen var nitrist, det var alle einige om, også dei som budde der. Rundt tusenårsskiftet brukte Buskerud fylkeskommune fleire hundre tusen kroner på ei spørjeundersøking, der eitt av spørsmåla var: Er Drammen harry? Ein tredjedel av drammensarane svara ja.

Berre namnet er ei belastning. Drammen kjem av det gamalnorske drafn, som vi på moderne norsk ville omsett til grums. Og ein eller annen gong kom eit muntert menneske på dette fikse ordspelet: «Betre med ein dram i timen enn ein time i Drammen.»

Dei siste åra har Drammen vore gjennom ein metamorfose. Tunnelar leier gjennomgangstrafikken utanom sentrum, og ei gedigen satsing har skapt den irriterande flaskehalsen om til ein grøn elveidyll. Det er parktre og elvesti, det er skulpturar og utepils. Laksen sym igjen opp elva, og gangbrua Ypsilon knyter bydelane Strømsø og Bragernes saman, for i Drammen har dei i motsetnad til i Sandvika tenkt på at menneske har føter. Det er lett å kome seg under, over og forbi motorvegane.

Meir enn nok skryt. For balansens skuld: Drammen er framleis harry.

Eg går inn på McDonalds ved Bragernes Torg, lang kø, og bestiller ein dobbel cheeseburgar og ein medium cola. Eg set meg på ein benk utanfor, tygg hamburgar og tenker på korleis eg skal ordlegge meg. Eg må ta ein telefon.

Nei, når tok han kontakt? Kan det ha vore på slutten av 90-åra? Eg hugsar ikkje, men eg hadde nok vore i Dagbladet nokre år før han høyrde frå seg fyrste gong. Eg kan heller ikkje hugse om han ringde, eller om det var eit brev. Ikkje eingong kva han ville meg, hugsar eg. For etter denne fyrste telefonsamtalen – eller brevet – er det kome ein flaum av brev, og i dei siste 15 åra e-post. Det blei etter kvart så mange at eg begynte å lagre dei i ei eiga mappe. Konrad Ofte, kalla eg mappa.

Han var ein kritisk avislesar, og mange gonger mistenkte eg han for å lese aviser berre for å kunne korrigere feil. Han var utvilsamt kunnskapsrik og klårtenkt, men han var pirkete, han var korrekturlesaren frå helvete. Eller himmelen. Han var eit petimeter, som alltid fann feil, og som melde frå.

E-postane begynte alltid med ros. «Fin artikkel om…», «Artig spalte om...», «Morsomt portrettintervju med…», men så kom det på knusktørt bokmål:

«Du skriver at ’Sola strålte over Sinsen, heten dirret over asfalten’, men forsiktigvis lar du bare ’svetten sive’. I slike situasjoner er det vel snarere slik at svetten ’siler”, og jeg går ut fra at det egentlig var det du mente å skrive?»

Han avslutta alltid med «mvh Konrad Ofte».

Eller:

«Du skriver om ’isende’ planeter, men mener kanskje ’isnende’? En planet kan knapt være isende, kulde kan derimot være isende (en isende kulde), likeså kan det være isende kaldt eller vinden kan være isende kald. Hadde du derimot skrevet ’isende kalde planeter’ ville det gått greit.

mvh Konrad Ofte».

Eller:

«Bra artikkel i dag! Men her har du nok kommet i skade for å blande sammen ’en studie’ og ’et studium’. ’En studie’ er en vitenskapelig undesøkelse/et forskningsprosjekt, mens ’et studium’ er f.eks. det man driver med mens man er student ved universitetet eller en høgskole. Av sammenhengen er det jo tydelig at du mener ’et studium’. Enig eller hjertens uenig?

mvh Konrad Ofte».

Eller:

«Riktig god spalte i dag 2. juli! Men hvorfor velger du alltid (jfr. tidligere påtale) ’funksjonerer’ når ’fungerer’ fungerer (he, he!) minst like godt eller oftest bedre i det aktuelle eksemplet?

Jfr. første setning i avsnitt nr. 2: ’Fra fysikktimene på ungdomsskolen husker jeg i grove trekk hvordan en forbrenningsmotor funksjonerer.’

I denne setningen ville nok jeg valgt ’fungerer’ selv om ’funksjonerer’ nesten kan passere. Dette fordi fungerer går mer på forbrenningsmotorens generelle virkemåte, mens funksjonerer passer bedre i en sammenheng der det diskuteres om en helt bestemt motor, eller fortrinnsvis en delfunksjon av en bestemt motor, fungerer slik den skal.»

Dei fleste gongene la eg meg paddeflat, for han hadde rett, irriterande rett, men enkelte gonger protesterte eg:

«Takk for e-post, Konrad.

Jo, dette kjem av min gamle redaktør Øivind Madssen i Hardanger Folkeblad som var tydeleg på å skilje desse to orda:

– Ein fungerer i ei stilling, men ein motor, han funksjonerer.

Beste hels h».

Men han gav seg aldri, han var sta og einvis og kunne bygge opp under argumentasjonen med å referere til oppslagsverk og legge ved utklipp frå ordbøker:

«Som du vil se av følgende utdrag, er ikke Seksjon for leksikografi og målføregransking på Institutt for lingvistiske og nordiske studier (ILN) ved Universitetet i Oslo og Norsk språkråd helt på linje med Hardanger Folkeblads gammelredaktør.

fungere funge’re v2 (fra lat.)

1 gjøre tjeneste f- som trener / adj i pr pt: f-nde formann, statsminister

2 virke, gå, funksjonere; fylle oppgaven sin maskinen, samarbeidet, systemet, hjertet f-r (godt)

funksjonere ~e’re v2 *fungere (2), virke, gå hjertet, maskinen, planen f-r.

Fungerer gir også den aktuelle setningen et litt rundere og bedre fonetisk lydbilde. Funksjonerer blir spissere, både mer firkantet og mer taggete.

mvh Konrad».

Ordet prognose tok han meg for fleire gonger, for eg brukte ordet i fleirtal. «Prognosane er gode», kunne eg skrive, men då fekk eg e-post, det finst berre éin korrekt prognose. Då han tok meg for tredje gong, skreiv eg ut ordet i 36 punkt, klipte det til og teipa det til venstre under dataskjermen: «Prognose!»

Eg var ikkje den einaste han korrigerte, og når han korrigerte andre, fekk eg ofte ein kopi. Spesielt gjævt var det når han klarte å arrestere språkkoryfeen Per Egil Hegge i Aftenposten. Då kunne han skrive:

«Der tok jeg ham!»

Det kom etter kvart fram at Konrad Ofte var fødd i Odda, og sjølv om han reiste derifrå for 60 år sidan, er han framleis ein patriotisk odding. Han har gjennom åra sendt meg fleire gigabytes med klipp frå romanar, noveller, dikt, filmar, songar og avisartiklar der Odda er omtala.

Ein gong skreiv han at vi var i familie, eller meir korrekt, at vi var inngifte:

«Hei igjen.

Jeg har som arvegods i mitt rikholdige bibliotek også et uendelig antall bind (innbundet i brunt skinn!) av Kolltveits bygdebøker for Odda, Ullensvang og Kinsarvik. Det pleier å gå mange år mellom hver gang det er tid til å kikke i noen av de bøkene, men i dag oppdaget jeg – til min overraskelse – at din oldefar Elias sin søster Torbjørg var gift med min mors storebror Mikkel.

Ha en god helg, mvh Konrad».

Eg har aldri møtt Konrad Ofte, men nokre dagar etter at eg fekk ideen om å gå til Odda, sende eg e-post til han:

«Hei, Konrad.

I august er det 30 år sidan eg flytta til Oslo, og derfor har eg no tenkt å gå heim igjen. Og mens eg går, og skildrar dette, skal eg også filosofere over spørsmålet: Kva er eigentleg heim? Og så har eg tenkt: Du har budd mange år i Hokksund, men er framleis tett knytt til Odda.

Dette skulle eg gjerne ha høyrt deg seie noko om. Kva er det med heimplassen som aldri slepp taket? Eg skal begynne å gå i veke 21, men Gud veit når eg kjem til Hokksund. Om du er heime, vil eg gjerne stikke innom.»

Eg var velkomen, skreiv han tilbake, hyggeleg med besøk. Om han var heime, visste han ikkje, men han la ved nummer til mobil og fasttelefon. Og så var det éin ting til: Han ville vere anonym. Han ville ikkje ha 15 minuttars berømming, og derfor takka han nei til alle spurnader frå media. Ein gong hadde han til og med takka nei til Laurdagsrevyen.

Det er greitt, skreiv eg tilbake. Han heiter altså ikkje Konrad Ofte, det er eit psevdonym.

Eg går langs Drammenselva, eg tastar inn mobilnummeret, det ringer.

– Hallo, seier ei sprukken røyst.

Eg presenterer meg, og han spør kor eg er. I Drammen, seier eg, lyfter blikket og les på gateskiltet.

– Eg kryssar akkurat Per Sivles gate.

– Ja, nettopp. Han var jo redaktør i Drammens Tidende for omtrent 130 år sidan. Det vil seie, den gong heitte avisa Buskeruds Amtstidende.

Han spør når eg kjem, men det kan eg ikkje svare på, det går seint. Eg er der om nokre timar, seier eg. Vil du ha mat, spør han, kanskje ei seng, og eg takker ja. Gjerne. I det eg skal avslutte samtala, spør han om eg veit kva han gjorde i det eg ringde. Nei, det kan eg ikkje vite, og han seier:

– Eg les den siste boka til Marit Eikemo, Gratis og uforpliktande verdivurdering.

Marit Eikemo er ein forfattar frå Odda.

– Ei god bok, hennar beste til no. Eg har berre funne tre–fire feil.

Etter Drammen klarer eg å rote meg inn på fylkesveg 283, og eg såg skiltet: Forbode for fotgjengarar, mopedar og traktorar. Men eg vil kome fram, og denne vegen er kortare, men no er folket på veg heim frå pinseferie. Det er varmt, og fleire bilar tutar iltert, kva er poenget?! Eg kjem ikkje av vegen og går smalskuldra mellom autovernet og den kvite stripa. Vogntog dundrar forbi, og brått blir eg bekymra for at politiet skal kome. Ei bot er greitt nok, men eg vil for all del ikkje at dei plukkar meg opp og køyrer meg tilbake. Det orkar eg ikkje. Ikkje no. Men der endeleg, er det ei utkøyrsle, og eg kryssar vegen så raskt eg klarer. Eg går opp mot Gamle Riksveg og tek snarvegen gjennom eit bustadfelt. Eg observerer at hus og tomter er mindre enn i Bærum, og at hekkane her er lågare. Eg kan sjå over dei. Det gjer alt meir ope.

Eg går på gangvegen langs Drammenselva, som framleis er gjørmete etter vårflaumen. Eg går framoverbøygd, med blikket ned, og så er det denne kinken i nakken. Eg ser berre asfalt, brustein og akkurat no den gjørmete gangvegen. Det er sekken, tenker eg igjen, han er for tung. Eg må ta eit val: Skal eg ha komfort når eg går, eller komfort når eg kjem fram? Og mens eg grunnar på dette spørsmålet, kjem eg på ein ny regel for turen, regel nummer ni:

9. Eg skal gå, men sekken kan haike.

Om eg skal konkludere med noko som helst etter to dagar undervegs, er det at det er den siste kilometeren som er tyngst. Ja, dei to siste. Føtene subbar langs vegen, og eg blir galen av klinkinga frå stavane.

Klokka halv åtte er eg framme, og der står han, sjølvaste Konrad Ofte, utanfor det brune arkitektteikna huset sitt, omgitt av susande furutre. Som nemnt har eg aldri møtt ham før, men vi har hatt så mykje kontakt gjennom åra at det er som å treffe på ein gamal kjenning. Han er nesten slik eg hadde sett han for meg: Skalla med sølvkvitt sidefjon, lesebriller med stålinnfatning og dette lune, ertne smilet som eg kjenner igjen frå tonen i e-postane.

Odda-dialekten er det ikkje mykje igjen av, høyrer eg. Tonefallet er eit slags vestlandsk, men han seier jeg, ikke, vet og hvordan, og den karakteristiske skarringa har han heilt mista.

Han går i tøflar, har blå jeans, mørk T-skjorte, men det mest oppsiktsvekkande er vesten i svart lær. Nei, ikkje vest, meir eit slikt hylster som politiet i Amerika ber våpen i, eit dobbelt hylster. Og når eg spør kva i all verda det er, forklarar han at han på høgre side har mobiltelefonen, til venstre har han kredittkort og tre pennar. Den eine er raud.

Han går alltid med den vesten, fortel han.

Det er nok derfor Konrad Ofte trekker raudpennen raskare og oftare enn nokon annan.

Vi set oss til ved kjøkenbordet, og han serverer kjøleskapskaldt vatn med bobler, som smakar himmelsk, og etter kvart byr han på brødmaskinbakt grovbrød og spansk serranoskinke, og mens eg et, fortel han om hangen til å korrigere. Det viser seg å vere langt meir omfattande enn eg trudde. Kvar dag sender han mellom tre og fem e-postar til ulike journalistar.

– Det har berre blitt verre med åra, seier han.

– Det er komplett umuleg å lese noko som helst utan raudpennen i handa. Det er ein ufråvikeleg, nærast tvangsnevrotisk innarbeidd rutine. Anten eg les nyhende, fagartiklar eller skjønnlitteratur er merksemda retta mot: Kva er uklart her? Kva kan misforståast? Kva burde vore formulert annleis?

Å høyre radio er ei liding for Konrad Ofte. Dei snakkar så upresist. Når han ser Dagsrevyen, sit han alltid med penn og blokk. Og etterpå set han seg til ved datamaskina og skriv e-post. Alltid i ein venleg tone.

Konrad Ofte har vore ein del av det journalistiske livet mitt i 25 år. Han har sete som ein ramn på skuldra mi, og når eg skriv og stussar over noko, kjenner eg klørne. Eg fortel det til han. At han har vore ein rettleiar og ein språkvaktar, og kvar gong eg får e-post frå han, veit eg at eg har skrive noko feil. Men – han korrigere med alltid med avvæpnande humor og i ein lett tone. Det er aldri: «Er det mogleg?!» eller «Kan ikkje journalistar noko som helst lenger?!» For det er nok av furtne besserwisserar og surpompar som korrigerer journalistar. Eg skuldar han ein takk, seier eg, og gir han ein japansk fyllepenn. Platinum Carbon Ink kostar berre litt over hundre kroner, men er ifølgje forfattaren Agnes Ravatn verdas beste penn.

Praten går lett, vi kjem frå same plass, og det er lett å snakke med sine eigne, setningane flyt og snart styrer eg ordflaumen mot Odda. Han voks opp over butikken som foreldra dreiv i sentrum, det var kolonialvarer, jernvare, manufaktur, klede og bygningsmateriale, men Konrad ville ikkje drive butikk, han hadde eit godt hovud og reiste frå Odda i 1957 for å studere medisin. Og etter at han vart lege, har han budd fleire stader, og lengst i huset vi no sit i. Han flytta til Hokksund i desember 1968 saman med kona, og dei fekk tre døtrer. For nokon og tjue år sidan døydde kona, knapt femti år gammal, og huset vart ikkje det same. Så flytte jentene ut, den eine etter den andre, og no sit Konrad aleine i det store huset, med bøker, brødbakemaskin, PC og symaskin.

– Du har budd på Austlandet i snart femti år. Er dette heim blitt for deg?

– Det er klart, eg har grodd fast her. Men det er ikkje tvil om at eg føler sterke band til Odda, og eg har ei syster som framleis bur der. Eg må jo nesten..., seier han og reiser seg.

Han skal hente noko, ropar han frå gangen, eit dikt, og der er han alt tilbake, han må ha lagt det klart.

– Det var eit dikt som Frode Grytten las då NRK besøkte Odda med MS «Sjøkurs» sommaren 2015. Han er fødd i Bergen, og bur i Bergen, men voks opp i Odda, seier Konrad Ofte, og så les han: «Juliregn i desse gatene som ikkje lenger er mine». – Han har altså flytta bort, og gatene er ikkje lenger hans. Men så skriv han: «Juliregn i desse gatene som alltid vil vere mine». Her slår han fast at han likevel for alltid vil vere knytt til Odda. Og så kjem siste lina: «Juliregn i desse gatene som er våre». Han føler solidaritet med og tilknyting til dei som bur der. Eg synest at han har fått mykje inn på dei tre linjene. Sjølv om eg ikkje har budd i Odda sidan 1957, kjenner eg framleis tilknyting til Odda. Eg høyrer til blant oddingane.

– Etter så mange år?

– Ja, det blir litt som Doktor Stockmann i En folkefiende.

Det er under det store folkemøtet at dokteren tar ordet og seier: «Jeg har elsket min fødeby så høyt, som noen mann kan elske sine unge års hjemstavn. Jeg var ikke gammel, da jeg reiste herfra, og avstanden, savnet og erindringen kastet liksom en øket glans både over stedet og over menneskene».

– Slik er det nok med meg òg, seier Konrad.

– Underleg.

– Ja visst er det underleg. Men du føler det vel på same viset?

Eg gjer jo det. Viss eg begynner øvst, er eg nordmann, eg er vestlending og så er eg odding. Sjølv om eg har budd mykje lenger i Oslo, er eg framleis det. Ein utflytta odding, som kjenner eit sakn og ei dragning mot Odda. Heim. Odda er identiteten min. Og kan det vere slik at alle åra i Oslo har kasta ein auka glans over staden og folket?

Konrad er ein langpraten mann, og digresjon tar digresjon, som tar digresjon, og han er snart i USA, snart på ein medisinkongress i Vancouver, og han er ein detaljmann, riktig årstal og riktig namn må vere på plass før han går vidare, og innimellom stansar han opp og undrar seg på kvifor han fortel om akkurat dette, og nokre gonger anar eg ikkje, men av og til får eg han tilbake på sporet. «Ja, nettopp. Så da…» Han går stadig ut av kjøkenet og kjem tilbake med bøker og utskrifter, og etter nokre timar merkar eg at eg ikkje klarer å konsentrere meg. No snakkar han om president John F. Kennedy og forskjellen på binyremarg og binyrebork, og eg heng ikkje med. Eg trur at eg må legge meg, seier eg.

– Alt no, spør Konrad, ser på armbandsuret. – Ja, ja, eg skjønar.

Han har reidd opp ei seng i kjellaren. Eg legg meg og er nøgd med at eg er komen til Hokksund. Eg hadde håp om at eg skulle nå hit på to dagar, men at eg skulle vere så sliten, skremmer meg. Tungsinnet veltar over meg, tankane tromlar. Eg tenker på vegen eg har gått, men mest på vegen eg skal gå, den kjedelege strekka mellom Kongsberg og Notodden, dei lange strekkene i Flatdal, den seige bakken opp frå Morgedal, svingane opp frå Røldal...

Morgonen etter er kjøkenet tomt då eg kjem opp. Bordet er dekt. Same maten som i går, men det er kome til appelsinjuice og dagens Dagbladet. Han har sett ein raud strek i ein kommentar av Martine Aurdal.

– Nei, der er du, høyrer eg, og der står Konrad.

Han set seg ned og spør om han har fortalt om den gongen han møtte Ludvig Eikaas på T-bana i Oslo. Nei, det kan eg ikkje hugse.

Eg legg igjen nokre ting hos Konrad. Ein GPS som ikkje fungerer/funksjonerer, steikepanna, bye-bye til egg og bacon, høgtalaren, trekket som gjer liggeunderlaget til stol, kva skal eg med det? Eg legg igjen kameraet, for så langt har eg berre tatt bilete med telefonen. Den store Moleskine-blokka legg eg igjen, og så er det ein Leatherman, som eg har brukt, men han er tung. Det blir eit par kilo til saman.

No skal eg gå til Kongsberg. Plassen der eg vart fødd i 1965.

Hallgeir Opedal

Framhald neste veke