Den botnlause krigen
Den 3. juli var det 300 år sidan den lengste krigen i Noreg var over. Forferdelege skjebnar låg tilbake,
kvar tiande nordmann strauk med, men i dag er krigen nærmast gløymd.
8min
Den store nordiske krigen
3. juli 1720 underteikna Danmark-Noreg og Sverige freden i Frederiksborg og avslutta ein krigstilstand som hadde vara frå 1709, den lengste krigen Noreg har vore i.
Året etter slutta Sverige og Russland freden i Nystad etter 21 år med nordeuropeisk strid, kjend som den store nordiske krigen.
Krigen førte med seg store tap av menneskeliv og materielle verdiar. Sverige mista store landområde og den geostrategiske stillinga som stormakt, men grensene i Norden var uforandra.
8min
Den store nordiske krigen
3. juli 1720 underteikna Danmark-Noreg og Sverige freden i Frederiksborg og avslutta ein krigstilstand som hadde vara frå 1709, den lengste krigen Noreg har vore i.
Året etter slutta Sverige og Russland freden i Nystad etter 21 år med nordeuropeisk strid, kjend som den store nordiske krigen.
Krigen førte med seg store tap av menneskeliv og materielle verdiar. Sverige mista store landområde og den geostrategiske stillinga som stormakt, men grensene i Norden var uforandra.
Dyreblodet flyt utover tuna på gardane i nedre Stjørdal ein novembermorgon i 1718. Gjennom natta har svenske soldatar slakta ned heile buskapane. Gardsfolk og ungar har prøvd å døyva dyreskrika ved å halda seg for øyra. No står dei ribba tilbake for vinterforråd, her som elles i dei trønderske flatbygdene. Heile hausten har karolinarane, Karl 12.s soldatar, herja og plyndra. Kornavlingane låg allereie flate og grøne av regnet, karolinarane tek resten. Gardar vert vandaliserte og brende ned, få dyr er igjen. Etter soldatane følger epidemiane. 6000 ligg døde tilbake.
Karolinarane lid samtidig sjølv, av matmangel, frost og sjukdom. Det er andre gong svenskane set seg fast i Noreg og går tom for forsyningar. To månadar seinare må dei bryta opp og marsjera over Tydalsfjella. Over 3000 frys i hel i den såkalla dødsmarsjen frå 12. til 14. januar.
Dette er likevel berre eit toppunkt på tjue år med nordeuropeisk dødeleg ferd, der fleire hundre tusen strauk med i eit fyrsteleg spel om makta ved Austersjøen. For nordmenn vara andre del av den store nordiske krigen frå 1709–1720, den lengste krigen Noreg har utkjempa – og truleg den verste.
Den 3. juli 1720 vart den svensk-danske fredsavtalen underteikna på Frederiksborg. Det var likevel tragedien i Tydalsfjella som vart merkedag i Danmark-Noreg i tiåra etterpå. Først vurderte staten å feira 11. desember, dagen då Karl 12. fall – svenskekongen som i gloriøse triumfar heldt på å erobra heile Nord-Europa, men som til slutt skusla bort svensk stormakt og møtte døden i ei simpel børsekule i gjørma ved Fredriksten festning. Men valet ville provosert svenskane. I ei tid då fotfolket vart unnt lite ære, var det langt meir diplomatisk å velja mannefallet i snødrevet som jubeldag.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Fleire artiklar
Familien Nerdrum ved garden i Stavern.
Foto: Agnete Brun / NRK
Ikkje alt er politikk
Politiseringa av Nerdrum-familien er påfallande i lys av kor upolitisk Nerdrum eigentleg er.
Eit langt utdanningsløp kan by på store utfordringar for dei som har ADHD. Eit aukande antal vaksne oppsøker helsetenesta, inkludert dyre privatklinikkar, for å få ein diagnose.
Foto: Gorm Kallestad / AP / NTB
– ADHD-diagnosen skal henge høgt
Det har vore ein kraftig auke i talet på ADHD-diagnosar og bruken av ADHD-medisin dei siste åra. Blir diagnosen utvatna når kjendisar snakkar han opp?
Forfattar og siviløkonom Martin Bech Holte har vore både forskar i samfunnsøkonomi og leiar i næringslivet.
Foto: Agnete Brun
Når rikdom blir eit problem
Martin Bech Holte kjem med ein diskutabel analyse og friske fråspark i Landet som ble for rikt.
Torje Hommedal Knausgård tek mastergrad i fransk ved Universitetet i Oslo. Lea Marie Krona gjer det same i tysk. Dei har få å sitje i kollokviegruppe med.
Foto: Sigurd Arnekleiv Bækkelund
Framandspråka forsvinn
Tilgangen på framandspråk er større enn nokon gong. Likevel er det stadig færre som vil studere dei.
Jørgen Boassen har vorte kjend langt utanfor Grønlands grenser etter at han viste Donald Trump jr. omkring i Nuuk.
Foto: Christiane Jordheim Larsen
Alle auge på Grønland
NUUK, GRØNLAND: 2025 starta med vaksenopplæring om Grønlands geopolitiske betyding. Saman med store delar av den vestlege pressa har eg følgt spora etter Donald Trump jr. i hovudstaden Nuuk.