Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

HistorieFeature

Den botnlause krigen

Den 3. juli var det 300 år sidan den lengste krigen i Noreg var over. Forferdelege skjebnar låg tilbake,
kvar tiande nordmann strauk med, men i dag er krigen nærmast gløymd.

Karolinarmonumentet i Duved vart reist i 1892 til minne om felttoget mot Noreg i 1718 og dei om lag 3000 svenske karolinarane som vart att på fjellet.

Karolinarmonumentet i Duved vart reist i 1892 til minne om felttoget mot Noreg i 1718 og dei om lag 3000 svenske karolinarane som vart att på fjellet.

Illustrasjon: Wikimedia Commons

8min

10. juli 2020

Den store nordiske krigen

3. juli 1720 underteikna Danmark-Noreg og Sverige freden i Frederiksborg og avslutta ein krigstilstand som hadde vara frå 1709, den lengste krigen Noreg har vore i.

Året etter slutta Sverige og Russland freden i Nystad etter 21 år med nordeuropeisk strid, kjend som den store nordiske krigen.

Krigen førte med seg store tap av menneskeliv og materielle verdiar. Sverige mista store landområde og den geostrategiske stillinga som stormakt, men grensene i Norden var uforandra.

8min

10. juli 2020

Den store nordiske krigen

3. juli 1720 underteikna Danmark-Noreg og Sverige freden i Frederiksborg og avslutta ein krigstilstand som hadde vara frå 1709, den lengste krigen Noreg har vore i.

Året etter slutta Sverige og Russland freden i Nystad etter 21 år med nordeuropeisk strid, kjend som den store nordiske krigen.

Krigen førte med seg store tap av menneskeliv og materielle verdiar. Sverige mista store landområde og den geostrategiske stillinga som stormakt, men grensene i Norden var uforandra.

Dyreblodet flyt utover tuna på gardane i nedre Stjørdal ein novembermorgon i 1718. Gjennom natta har svenske soldatar slakta ned heile buskapane. Gardsfolk og ungar har prøvd å døyva dyreskrika ved å halda seg for øyra. No står dei ribba tilbake for vinterforråd, her som elles i dei trønderske flatbygdene. Heile hausten har karolinarane, Karl 12.s soldatar, herja og plyndra. Kornavlingane låg allereie flate og grøne av regnet, karolinarane tek resten. Gardar vert vandaliserte og brende ned, få dyr er igjen. Etter soldatane følger epidemiane. 6000 ligg døde tilbake.

Karolinarane lid samtidig sjølv, av matmangel, frost og sjukdom. Det er andre gong svenskane set seg fast i Noreg og går tom for forsyningar. To månadar seinare må dei bryta opp og marsjera over Tydalsfjella. Over 3000 frys i hel i den såkalla dødsmarsjen frå 12. til 14. januar.

Dette er likevel berre eit toppunkt på tjue år med nordeuropeisk dødeleg ferd, der fleire hundre tusen strauk med i eit fyrsteleg spel om makta ved Austersjøen. For nordmenn vara andre del av den store nordiske krigen frå 1709–1720, den lengste krigen Noreg har utkjempa – og truleg den verste.

Den 3. juli 1720 vart den svensk-danske fredsavtalen underteikna på Frederiksborg. Det var likevel tragedien i Tydalsfjella som vart merkedag i Danmark-Noreg i tiåra etterpå. Først vurderte staten å feira 11. desember, dagen då Karl 12. fall – svenskekongen som i gloriøse triumfar heldt på å erobra heile Nord-Europa, men som til slutt skusla bort svensk stormakt og møtte døden i ei simpel børsekule i gjørma ved Fredriksten festning. Men valet ville provosert svenskane. I ei tid då fotfolket vart unnt lite ære, var det langt meir diplomatisk å velja mannefallet i snødrevet som jubeldag.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Fleire artiklar

– Viss du vil ha meg til å smile, må du synge kjenningsmelodien til Laurdagsbarnetimen, seier Otto Prytz. Pilar følger med frå sofaen når vi syng: «Nå kommer barnetimen, nå kommer barnetimen, hysj, hysj, vær stille som mus...»

– Viss du vil ha meg til å smile, må du synge kjenningsmelodien til Laurdagsbarnetimen, seier Otto Prytz. Pilar følger med frå sofaen når vi syng: «Nå kommer barnetimen, nå kommer barnetimen, hysj, hysj, vær stille som mus...»

Foto: Hallgeir Opedal

Feature

Berre røre, ikkje sjå

Otto Prytz (81) er fødd blind, men takka vere ein ung franskmann blei han ikkje analfabet. Han blei akademikar.

Hallgeir Opedal
– Viss du vil ha meg til å smile, må du synge kjenningsmelodien til Laurdagsbarnetimen, seier Otto Prytz. Pilar følger med frå sofaen når vi syng: «Nå kommer barnetimen, nå kommer barnetimen, hysj, hysj, vær stille som mus...»

– Viss du vil ha meg til å smile, må du synge kjenningsmelodien til Laurdagsbarnetimen, seier Otto Prytz. Pilar følger med frå sofaen når vi syng: «Nå kommer barnetimen, nå kommer barnetimen, hysj, hysj, vær stille som mus...»

Foto: Hallgeir Opedal

Feature

Berre røre, ikkje sjå

Otto Prytz (81) er fødd blind, men takka vere ein ung franskmann blei han ikkje analfabet. Han blei akademikar.

Hallgeir Opedal
Familien Nerdrum ved garden i Stavern.

Familien Nerdrum ved garden i Stavern.

Foto: Agnete Brun / NRK

KunstKultur
Kaj Skagen

Ikkje alt er politikk

Politiseringa av Nerdrum-familien er påfallande i lys av kor upolitisk Nerdrum eigentleg er.

Eit langt utdanningsløp kan by på store utfordringar for dei som har ADHD. Eit aukande antal vaksne oppsøker helsetenesta, inkludert dyre privatklinikkar, for å få ein diagnose.

Eit langt utdanningsløp kan by på store utfordringar for dei som har ADHD. Eit aukande antal vaksne oppsøker helsetenesta, inkludert dyre privatklinikkar, for å få ein diagnose.

Foto: Gorm Kallestad / AP / NTB

HelseSamfunn
Marita Liabø

– ADHD-diagnosen skal henge høgt

Det har vore ein kraftig auke i talet på ADHD-diagnosar og bruken av ADHD-medisin dei siste åra. Blir diagnosen utvatna når kjendisar snakkar han opp?

Forfattar og siviløkonom Martin Bech Holte har vore både forskar i samfunnsøkonomi og leiar i næringslivet.

Forfattar og siviløkonom Martin Bech Holte har vore både forskar i samfunnsøkonomi og leiar i næringslivet.

Foto: Agnete Brun

BokMeldingar
Gjermund BakkeliHaga

Når rikdom blir eit problem

Martin Bech Holte kjem med ein diskutabel analyse og friske fråspark i Landet som ble for rikt.

Eit russisk droneåtak råkar ei bustadblokk i Kyiv 10. januar.

Eit russisk droneåtak råkar ei bustadblokk i Kyiv 10. januar.

Foto: Gleb Garanich / Reuters / NTB

KrigSamfunn

Ingen Uber i Belarus

Å forstyrre GPS-system handlar ikkje berre om å forvirre russiske dronar. Det gjeld å dirigere dei slik at dei forlèt ukrainsk luftrom fullstendig.

Andrej Kurkov
Eit russisk droneåtak råkar ei bustadblokk i Kyiv 10. januar.

Eit russisk droneåtak råkar ei bustadblokk i Kyiv 10. januar.

Foto: Gleb Garanich / Reuters / NTB

KrigSamfunn

Ingen Uber i Belarus

Å forstyrre GPS-system handlar ikkje berre om å forvirre russiske dronar. Det gjeld å dirigere dei slik at dei forlèt ukrainsk luftrom fullstendig.

Andrej Kurkov