Fysioterapi og massasje, står det på skiltet over glasrutene ut mot fortauet. Fasaden er gammalgul. På den andre sida av inngangsdøra til nummer 155 får eg auge på tatoveringssjappa Lotus. Trafikken renn uavlateleg gjennom Hauptstrasse, som er travel denne formiddagen. Folk hastar til og frå, forbi blokka David Bowie ein gong budde i.

Hit, til bydelen Schöneberg i Berlin, kom den rastlause artisten ein sommardag i 1976, og her vart han buande til han to år seinare hasta vidare i livet, snart nok på veg inn i 1980-talet, etter atter eit hamskifte.

Kva skulle han her?

Få kontroll på rusmisbruken sin, skal ein tru Bowie-litteraturen. I Los Angeles flaut kokainen. Verken for første eller siste gong la artisten på flukt frå det livet han levde, på leit etter noko han ikkje heilt visste kva var. Kanskje fanst det i Berlin?

Berlin-trilogien

I løpet av tida han budde her, arbeidde Bowie med tre plater som i ettertid har gått under namnet «Berlin-trilogien»: Low (1977), «Heroes» (1977) og Lodger (1979). Førti år seinare står dei to første av desse fram som det mest eventyrlege albumet til artisten. I løpet av 1970-talet, eit tiår som for alltid vil plassere han mellom dei aller viktigaste rockeartistane i etterkrigstida, gav Bowie ut heile elleve studioplater, og vart megastjerne som Ziggy Stardust. Eg er likevel ikkje åleine om å meine at han aldri var betre enn på Low og «Heroes».

Det var altså nokre knappe år Bowie budde i Berlin, men musikken han laga der knytte artisten og byen saman for godt. Tida er godt skildra i Tobias Rüthers velskrivne, nøkterne Heroes: David Bowie and Berlin (2014), ei bok som har fått meg til stadig å vende tilbake til Berlin-platene dei siste åra.

Måndag ville Bowie ha fylt 71 år, hadde han ikkje gått bort 10. januar for to år sidan, tapt til kreften, rett etter at han hadde gitt ut sylskarpe Blackstar, som viste seg å vere ei slags dødsmesse. Eit kunstnarliv var avslutta, men ikkje interessa for det.

Eit skrømt i glaset

Slik har det seg at eg ein sprakande, solrik morgon står og trippar på fortauet utanfor Hansa Studios, i Köthener Strasse, eit par steinkast frå Potsdamer Platz, den avtalte møtestaden for «David Bowie in Berlin Special Tour», i regi av eit selskap som kallar seg Berlin Music Tours.

Eg er tidleg ute, og vert ståande på fortauet og sjå på biletet av Bowie i glaset. Det kombinerer to fotografi tekne av Gavin Evans i ein slags kompositt. Tek du eit steg til høgre er det som om artisten livnar til der, i vindauget, som eit skrømt på høglys dag.

Det passar godt. Berlin er ein by der det ofte kjennest som om fortida lever intenst i notida. Det lurer ruinar og restar rundt kvart gatehjørne, bykroppen er full av arr. I boka Berlin Bodies: Anatomizing the Streets of the City (2017) lagar Stephen Barber ei truverdig og medrivande framstilling av byen som busett av gjenferd. Her må dei levande kjempe seg til plassen, skriv Barber. Også Bowie, som dukkar opp her og der i Berlin Bodies, utgjer no ei røyst i dette koret av døde.

Kvar er vi no?

Etter kvart har ein liten gjeng samla seg på fortauet i Köthener Strasse, og vår turguide Thilo Schmied dukkar opp. Schmied, som voks opp i Aust-Berlin og er gammal nok til å ha vore ungdom då muren fall, byrjar dagens runde der ute og viser oss fotografi av korleis området rundt oss såg ut då Bowie kom hit. Det som no er eit monster av glas, betong og business, var aude og forsarva. Krigen var kald. Der stod vakttårna, seier Schmied og peikar og gestikulerer. Rett der gjekk muren.

Bowie valde sjølv å vende tilbake til Berlin mot det som skulle vise seg å verte slutten av livet. Balladen «Where Are We Now», nøkkelsporet på hans nest siste album The Next Day (2013), vert lesen som ei hyllest til byen, som ein utilslørt nostalgisk gest artisten kunne tillate seg fordi det var så elegant utført. Atter ein gong gjorde han topografien til sin eigen, og ramsa opp konkrete merkestader i Berlin: Potsdamer Platz, klubben Dschungel på Nürnberger Strasse, handelshuset KaDeWe, der han nokre gonger gjorde innkjøpa. Og Bösebrucke, grenseovergangen i Bornholmer Strasse som braut saman 9. november 1989, då muren endeleg fall, vel eit tiår etter at Bowie hadde flytta frå byen.

«Where are we now, where are we now?» Spørsmålet som gir songen tittel, utgjer refrenget og er større enn ein først skulle tru. Det omfattar ikkje berre rom, men også tid: Kva for ei tid lever vi i no? Kanskje treffer låten blink fordi han dreier seg om ein by som alltid er i endring, og er laga av ein artist som alltid var i endring. Kvar er vi no, kvar er vi no?

Ny karriere i ny by

I haust kom A New Career in a New Town, ein plateboks som samlar materiale frå Bowies Berlin-tid. Men utgivinga byr på så mykje meir enn det. Konsertplata Stage (1978) vert radikalt utvida, og Scary Monsters (1980), laga i London og New York, er også med i tillegg til eit utal kuriositetar herfrå og derfrå. Med 13 cd-plater er A New Career in a New Town på alle måtar overveldande, sjølv for dei som kjenner originale album frå perioden godt.

Bowies mangeårige produsent og samarbeidspartnar Tony Visconti spelar ei særleg viktig rolle. Ikkje berre står han bak ein heilt ny remiks av Lodger. Han har også utstyrt heftet med mange nyskrivne tekstar.

Kva gjorde denne musikken så banebrytande? Visconti gir nokre svar. Ein radikal, kompromisslaus utforskartrong dreiv Bowie og dei han fekk med seg. Synthesizeren var ei utømmeleg kjelde til eit musikkuttrykk som kjendest moderne, og instrumentalspora fekk ein vesentleg plass. Brian Enos innverknad er avgjerande: Her fann Bowie ein medarbeidar som gjorde det til eit prinsipp å forkaste spelereglane i musikkstudioet. Trekløveret Visconti, Eno og Bowie var utrøytteleg på jakt etter nye lydar, nye rytmar, etter det som kjendest framandt og ukjent.

Kampen om historia

Sentralt i Bowies Berlin-opphald står også Iggy Pops Lust for Life og The Idiot (1977), begge produserte av Bowie, og innspelte i Hansa Studios. Dei to hang saman tidleg og seint, og dei budde ein periode saman i Hauptstrasse.

Hansa Studios er enno i drift, men romma Bowie brukte, er utleigelokale. Etter nokre minutt ute på gata tek Schmied oss inn, og opp trappene til Meistersaal, tidlegare Hansa Studio 2, der også Depeche Mode, Nick Cave og David Byrne har laga album. Golvet vart skifta rett etter at U2 laga Achtung Baby (1991) her.

Rommet er gigantisk. Eg ruslar bort dit Robert Fripp utstyrte den ikoniske songen «Heroes» med den karakteristiske gitarlyden, ei bølgje som aldri når land, ein effekt gitaristen fekk til ved å gå i eit slags mønster over golvet.

Entusiasten Schmied er ein god forteljar. Han er på fornamn med alle dei store, han refererer til det dei har sagt som om dei har sagt det til han. Etter kvart viser det seg at han har køyrt Visconti, eller Tony, som han seier, rundt i Berlin ein gong.

– Tony vil eige «Heroes», ler Schmied, med eit lite spark til produsenten som i det rikhaldige heftet som følgjer A New Career in a New Town, også strategisk tilskriv seg sjølv ein særs viktig posisjon i det kreative arbeidet. Rockehistoria manglar ikkje store ego, særleg mannlege, og Visconti høyrer definitivt til mellom desse.

A New Career in a New Town viser også at Bowies Berlin-periode er godt nedsylta i sin eigen mytologi. Sjølv om det framleis gir meining å snakke om ein Berlin-trilogi, så vart berre «Heroes» laga i Hansa Studios.

Rockens pensjonsalder

Når vi har gjort oss ferdige i Meistersaal, står ein buss og ventar på oss utanfor. Så ber det av garde gjennom tett trafikk. Det går smertefullt seint, og det hjelper ikkje at Schmied slit med å få ein hakkete DVD-spelar til å spele på lag, i den såkalla «multimedia»-biten av turen. Snart nok sit vel busslasten med kvar sin iPad i fanget. Det kjem likevel ikkje til å løyse problemet.

Bussturen med guiden på mikrofon og TV-skjermen i front er anakronistisk, som eit symptom på at rocken no har gått inn i pensjonsalderen. Alle menneske utstyrte med ein brøkdel av Iggy Pops eller David Bowies opprørske gemytt, vil få lyst til å knuse rutene og hoppe ut i trafikken.

Vi kryp gjennom gatene, og då Schmied tilsynelatande går tom for Bowie-stoff, fortel han om korleis Mercedes Benz byggjer ut langs Spree. Til slutt er vi i Hauptstrasse 155. Den vesle gruppa klatrar ut og virrar rundt på fortauet i nokre minutt. Rett der oppe, i andre etasje, fylte Bowie kjøleskåpet med gulrotjus og knekte råe egg rett i munnen.

Vekk, bort, vidare

Om Bowies sjel finst, er det ikkje her. Alle går i gang med å posere og fotografere framføre den vesle plaketten på veggen.

Slik er rocketurismens paradoks. Konseptet krasjlandar i stoffet det skal formidle.

Musikkforma vart fødd tidleg på 1950-talet som del av eit omfattande kulturelt opprør. På midten av 1970-talet var rocken i midten av 20-åra. I dag er rocken pensjonist.

Bowie kom til Berlin og stod for eit brot, for det nye, for det ukjende. Så forsvann han, utan å sjå seg tilbake. Det som føregår på fortauet i Hauptstrasse fire tiår seinare, med tatovering og fysioterapi som bakteppe, er retta inn mot nostalgisk å feire det gamle, mot ei vedvarande mytifisering av noko som for lengst er borte.

Bussen trillar vidare og kjem til slutt gjennom Nürnberger Strasse, der Dschungel ein gong låg, men kva så? Det er lenge sidan klubben forsvann.

– Klarte han å kvitte seg med rusproblema sine, spør nokon i bussen.

­– Tja, svarer Schmied, og kjem med det som for meg vert dagens replikk:

­– Målet var nok å kutte ned, ikkje å kutte ut.

For det var også Bowies Berlin. Dopet, dei prostituerte som stod der på dørterskelen i Hansa Studios, som Bowie og Iggy Pop delte mellom seg. Kona Angela Bowie prøvde å ta sitt eige liv. Og Bowie var også småbarnsfar, til gutungen Zowie (i dag Duncan Jones), som var fem år gammal då Bowie flytta inn i Hauptstrasse. Bowies Berlin handlar også om rockelivet som viser seg så uglamorøst og botnlaust mørkt når ein skrapar av glitteret på overflata. Low er eit meisterverk, men like mykje fordi albumet fangar depresjon og angst så treffsikkert, som fordi musikken har ei forankring i Berlin. Då Bowie forlét byen, var han friskare enn då han kom, men det skulle saktens ikkje mykje til.

Kvar er vi no, kvar er vi no? Vi er ved vegs ende, idet bussen atter tek oss til startpunktet, til skrømtet til Bowie i glaset i Köthener Strasse. Det er på tide å komme seg vekk, bort frå åstaden, og tilbake til musikken. Spora er kalde, men Berlin-trilogien har ikkje mista den formidable krafta si, alle desse åra seinare.

Øyvind Vågnes

Øyvind Vågnes er forfattar
og fast musikkmeldar i Dag og Tid.