Regionar i Noreg
Håvard Rem
havard@dagogtid.no
Dalane er ei skattkiste for dei sogesugne. Her har fortida vel så stor verdi som notida og vert ikkje vraka som simpelt steintøy, men verna som porselen. Der andre ser ein sprekk, les dei eit teikn. Ikkje rart at regionen er rik på museum. Alt på 500-talet var området del av eit småkongedøme. I dei fire kommunane har Dalane Folkemuseum anlegg overalt, små og store, gamle og nye.
I Jøssingfjord i Sokndal kommune i søraust er dei i ferd med å klargjera eit signalbygg som ikkje heiter Vitensenteret som i Arendal eller Vitenfabrikken som i Sandnes, men Jøssingfjord Vitenmuseum. Og der eg er nett no, i sentrum av småbyen Egersund, heiter det ikkje lenger Egersund Fayancefabrik – nei, etter at den tidlegare hjørnesteinsbedrifta forsvann i 1979, stod ho opp att som Egersund Fayancemuseum.
Christian Feyer
I staben til Dalane Folkemuseum har Agnethe Wiborg Fredheim ansvar for fajansemuseet. Ho syner meg den permanente utstillinga.
– Hadde ikkje Christian Feyer fått jobb som sorenskrivar her i byen, hadde det nok ikkje vorte noko industri- og designeventyr. Han tok med seg heile familien sin frå Larvik, der han var fut, og flytta til Egersund i 1834. Då var sonen Johan Feyer 13 år. Han var ei urokråke i klasserommet, meir interessert i natur og geologi. Sånn sett var Dalane rette staden.
Agnethe Wiborg Fredheim i Egersund Fayancemuseum med sjøfuglen alke som stod modell for ei mugge som vart produsert ved fabrikken frå 1910 til 1973, formgjeven av biletkunstnaren Jacob Kielland Sømme.
Foto: Håvard Rem
Regionen har så mykje merkeleg geologi at han har fått sin eigen geopark, Magma Geopark. Fredheim held fram:
– Guten utforska nærområda, og på ei utflukt til Eigerøya fann han ei lovande åre med leire. Far hans var ein person som såg mogleikar, jamvel i leire, og stilte seg bak sonen. Med støtte frå sorenskrivaren og ein investor drog Johan Feyer til Newcastle og vende heim til Egersund med ein heil fabrikk, i delar, med fagfolk og arbeidarar. Alt skulle vera likt. Heilt som i England. Dei bygde jamvel ei dokk, men her i Egersund treng me ikkje dokk.
–?Kvifor ikkje?
–?Me har ikkje tidevatn her. Det er eit nullpunkt ved Egersund.
Vest for byen ligg eit såkalla amfidromisk punkt, som eit stille auga midt i stormen, eit sentrum som dei store tidevassbylgjene går ut frå, men som sjølv ikkje har høgvatn.
– Den lokale leira var mørk, eigna for simplare steintøy, og då fabrikken fyrst var komen godt i gang, byrja ein å importera lysare leire frå England og Danmark, så ein kunne gå over til å produsera kvitt steintøy, som var finare og meir etterspurt.
Fredheim fortel:
– Det var nedgangstider i Egersund då den unge gründeren satsa. Sildefisket hadde svikta. I bybrannen i 1843 hadde ein tredel av byen forsvunne, mellom anna heile forretningsstrøket. Så fabrikken fekk mykje å seia. Han vart ein av dei tre største i Rogaland. På det meste jobba det 500 menneske her.
Alkemugga
Fredheim fortel ei soge som grip inn i mi eiga. Før eg drog til Dalane, såg eg nærare på ein ting frå tidleg barndom, ein bokstavtallerk i kvitt steintøy, med ein byrg hane på sjølve tallerken og heile alfabetet i ein krans kring kanten. Ferda byrjar her –?ikkje berre av di Egersund er sentrum i regionen, med helvta av innbyggjarane.