Roman

Sondre Midthun:

Farvel til alt dét

Cappelen Damm

Boka med den lokkande tittelen Farvel til alt dét er oppfølgjaren til Sondre Midthuns debutroman Kom aldri nærmere (2011), som skildra ein oppvekst med ein terroriserande far og ei sjølvutslettande mor. I Farvel til alt dét er hovudpersonen blitt vaksen. Han har flytta frå Nord-Noreg til Oslo, er sambuar med Karin og jobbar som journalist i Dagbladet. Av og til er han heime i nord hos slektningar. Det er som regel skakande. Men det er det i hovudstaden òg. Forkastingane ligg i han sjølv.

Løgn avlar løgn

I all denne notida på 512 sider er det det underliggjande frå fortida som gjer at ein eigentleg ikkje opplever romanen som lang. Hovudpersonens rolle i farens forsvinning i den førre romanen heng gjennom handlinga, som frykt for at nokon skal finne det ut, og som lengt etter å tilstå, bringe sanninga opp i dagen. At løgn avlar løgn får ein syn for segn for: Hovudpersonen kritiserer kalkulerte og upålitelege menneske rundt seg, som sambuaren Karin, men lyg sjølv i hytt og vêr, kvite og kolsvarte løgner, og det er nærliggjande å tru at det kjem av at alle relasjonane han har i dag, anten starta med ei løgn eller på eit tidspunkt slutta å involvere sanning. Alt går i det store og heile tilbake til historia med faren.

Ting losnar på eit vis når han får letta hjartet sitt. Men det losnar òg fordi han alt har rakna: Romanen er ei klassisk «gå i hundane»-forteljing, der hovudpersonen gjer stadig meir oppsiktsvekkjande ting parallelt med at han blir ramma av Den Store Fortrenginga.

Er komplekst oppskrytt?

Farvel til alt dét er ikkje halden like stram som forgjengaren, men er ikkje utflytande av den grunn. Forfattaren gir oss inngåande og meisterlege skildringar av nære relasjonar – mellom sambuarar, familie, vener, kollegaer og framande – og av analysane av møta eller sambanda, heilt ferske frå topplokket til hovudpersonen. Skildringane kan vere treffande, pinlege, sympatiske eller utmattande, alt etter tur, men kanskje først og fremst avslørande. Bestekameraten Gustav seier til hovudpersonen: «– Det jeg sier er bare at du har en utrolig evne til å tro at ting er uklare eller skjulte, når de egentlig er helt åpenbare.»

Dette blir tidligare òg sagt om barnets natur: Barn trur dei har løyndomar, men for dei vaksne rundt dei er dei heilt opp i dagen. Eg opplever dette som ei nøkkelinnsikt i romanen, og det er lesaren som får han, saman med fleire av karakterane rundt hovudpersonen – ikkje sistnemnde. I siste instans kan det tyde at vi ikkje er så åleine med alt som det kan verke som når vi til dømes kapslar oss inn i ei løgn. Vi blir sett, og kanskje blir vi sett både klårt og utan dikkedarar.

Drøftar språket

Om vi ser, høyrer og skjønar kvarandre, har mykje å gjere med kva språk vi tilbyr kvarandre, viser romanen. Midthun drøftar òg kva språk vi får servert i Dagbladet. Er det berre snakk om ei svekking av språket, eller har det tabloide noko å lære bort om å vere tilgjengeleg? Skildringa av kvardagen i ein tabloidavisredaksjon er svært underhaldande, og nok teken på kornet. Når eit intervjuobjekt seier at noko er «kontraproduktivt», prøver hovudpersonen å få dei til å byte det ut med det meir sitatvennlege «tåpelig». Det står på ein måte i jobbinstruksen. At han skammar seg over dette sjølv, men forsvarer det overfor arrogante kritikarar, er typisk for mellomposisjonen hovudpersonen inntek. Men det er nok betre å gå i hundane frå midten enn frå ytterkantane.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er litteraturvitar og fast bokmeldar i Dag og Tid.