«La meg starte med å sitere fra en kommentar i Dagens Næringsliv.»

Klokka er kvart over tolv i Oslo tingrett. Det er fredag, og ei lang veke med provføring og vitneforklaring er snart over. Regjeringsadvokat Hilde Lund har nettopp byrja prosedyren sin. Ho skuvar håret vekk frå panna, kikar ned i papira og les høgt:

«Professor Nils Rune Langelands største problem er at han ikke helt forstår problemet.»

Slik formidlar Hilde Lund temmeleg presist to sentrale omdreiingspunkt i heile den såkalla Langeland-saka: Ein konstant kjenslevarleik for korleis media responderer på alt som skjer. Og ein mann som slett ikkje har noka kjensle av korleis han skal respondera.

Eller som professor Gunnar Nerheim sa i vitneforklaringa si:

– Taktikk og strategi var ikkje Nils Rune Langelands sterke side.

Reint rettsleg handlar dette om eit søksmål mot staten. Tingretten skal vurdere om Universitetet i Stavanger var i sin fulle rett då dei gav professor Langeland avskil i unåde i fjor haust. Men det er vel så interessant å grubla over kvifor avskilet kom akkurat då det kom. Og endå meir: Kvifor staten ikkje følgde dommar Elisabeth Jordan Ramstads stadige oppmoding om å vurdera Langelands tilbod om eit forlik.

Uakseptabel åtferd

Det er eitt og eit halvt år sidan Langeland-saka vart ei sak. Ikkje slik å forstå at det var då alt byrja. For på universitetet i Stavanger hadde dei i fleire år måtta handtere ein historieprofessor med periodiske alkoholproblem. Ein glitrande forelesar som var særdeles sterk fagleg, men samtidig slitsam i fylla. Rettssaka har rissa opp eit bilete av ein intellektuell kapasitet som studentane set stor pris på, men som altså forvandlar seg til ein overstadig drukken tåpe på julebord og på reiser i embets medfør. Ein som har kalla ein kollega «feministfascist» og latterleggjort ein annan for ikkje å ha fått doktorgraden ferdig i tide. I 2009 sende han fleire stygge, vulgære meldingar til ein kvinnelege sjef. I 2014 kom han med rasistiske utsegner på Facebook, og i fjor vår var han så full på ein vitskapleg konferanse i Kraków at han ikkje fekk vera med flyet heim att.

Talet på hendingar gjennom dei åtte åra rettssaka set lys på, er ikkje overveldande. Det er ingen meldingar om at han ikkje har utført undervisning og forsking på ein god måte, det er ingen varsel om trakassering av studentar. Han har òg bede kollegaer, som han har forulempa i fylla, om orsaking. Likevel har det vore ille nok og ofte nok til at han har fått skriftleg irettesetjing i 2010, 2014 og våren 2017. Etter å ha høyrt detaljane i retten kan det ikkje vera tvil om at desse irettesetjingane var på sin plass.

Tekstmeldingar

Men problema har altså, med nokre markante unntak, oppstått utan offentleg merksemd og interesse. Heilt til det blei 2. juli 2017 og heile Noreg blei gjort kjent med private tekstmeldingar av typen: «Kan jeg kjøpe trusen din?» «Du er sexy» og «Liker du rimming?»

Desse tekstmeldingane endra alt. Sjølv om universitetet seier at meldingane ikkje hadde så mykje å seia for avskilet, sit nok ålmenta att med ei førestilling om ein direkte og naudsynt samanheng. Spørsmålet er kanskje ikkje avgjerande for dommarane, men for alle som er opptekne av mediemakt på redigerte så vel som sosiale plattformer, er heile saka eit studium verdt. Om det var rett eller gale å sparka professoren, har eg inga meining om. At mediedekkinga har hatt mykje å seia, er eg derimot sikker på.

Meldingane, som vart lagde fram, var sende til ulike kvinner rundt omkring i landet over ein tidsperiode på seks år, men først i fjor sommar vart meldingane lagde ope ut på Facebook. Det tok straks fyr, og elden spreidde seg raskt til pressa. På nokre få julidagar vart det publisert meir enn 80 saker i 23 ulike mediehus. I fleire av dei mest tonegjevande sakene vart professor Nils Rune Langeland presentert med namn, bilete, tittel og arbeidsstad, saman med det eksakte innhaldet i tekstmeldingane.

Det vart altså ein svært tøff sommar. Ikkje berre for Langeland, men også for arbeidsgjevaren hans. Ut av Facebook så vel som mediedekkinga pipla det fram ei kjensle av at professoren hadde drive omfattande trakassering av studentar ved Universitetet i Stavanger. NRK har fram til rettssaka byrja, konsekvent slått fast at professor Langeland har sendt seksuelle meldingar til studentar. Omgrepsparet student og professor har også VG og Dagbladet kopla saman frå dag éin. Oppfatninga om at eit universitet lét tilsette driva med verbale overgrep mot unge kvinner ved eigen institusjon, festa seg raskt i ålmenta. Ei rekkje tydelege, offentlege røyster stilte seg òg svært skeptisk til at Langeland fekk halda fram i stillinga etter dette. Ein treng ikkje mykje fantasi for å fatta kva for ei uro som breidde seg i kommunikasjonsavdelinga ved Universitetet i Stavanger.

Enormt mediekøyr

Problemet hamna heilt konkret i hendene på instituttleiar Odd Magne Bakke. Kva skulle han gjera? Kva skulle han seia? I vitneforklaringa fortalde han at det var eit enormt køyr frå media. Han snakka om eit intenst press for å få han til å avsetja Langeland, og om brev frå studentorganisasjonar som meinte at ein sånn mann ikkje var eigna til å undervisa. Bakke var nøydd til å gjera noko, men det han skulle gjera, måtte nødvendigvis stå til det faktiske alvoret i saka.

Og kva var det faktiske alvoret i saka? Meldingane var sende privat, og ikkje til nokon Langeland stod i ein arbeidsrelasjon til, korkje då eller no. Alle kvinnene var vaksne, ordlyden låg på ein skala frå upassande til ekkelt, men det var ikkje sikkert dei kunne kallast trakasserande i juridisk forstand. Men så varsla ein av Langelands tidlegare studentar at ho hadde fått ei melding på telefonen same dag som siste eksamen var levert: «Du er kul. Vil bli kjent med deg. Ei pisk». I eit intervju med nettavisa Khrono sa ho at ho opplevde dette som så ille at ho håpa Langeland vart oppsagd.

– Eg kalla inn Langeland til eit møte 2. august, fortalde Bakke.

I dette møtet vart dei samde om strakstiltak: Inga undervisning eller kontakt med studentar for å hindra vidare mediemerksemd. Ein forpliktande rusavtale med tett oppfølging av terapeut. Faste oppmøtetidspunkt og berre forsking på arbeidsplanen.

Sterke reaksjonar

Men om Bakke og Langeland var tilfredse med avtalen, var ikkje dette ei løysing ålmenta applauderte. Rusavtalen hadde dei sjølvsagt ikkje kjennskap til, han var ikkje offentleg. Men undervisningsfritaket fekk stor merksemd. Mange kommenterte avtalen i rasande ordelag på Facebook. Der responderte òg forfattar Heidi Helene Sveen med å offentleggjera seksuelle tekstmeldingar frå Langeland frå 2011. I offentleggjeringa skreiv ho òg inn den same forteljinga som media formidla direkte eller indirekte: Langeland hadde trakassert fleire studentar ved eige universitet, og no var ho skaka over at arbeidsgjevaren kom med «den mildeste reaksjonsmåten som tenkes kan».

Sveen formidla den same frustrasjonen til pressa, og det gjorde òg ei rekkje andre aktørar frå samfunnsdebatten og akademia: Fritak frå undervisning var som påskjøning å rekne. Universitetet i Stavanger fekk massiv kritikk. Ordet «omdømetap» var på alle lepper, og fleire av vitna i retten fortalde om naboar og kjenningar som spurde: «Kva i all verda er det de held på med der oppe på universitetet?»

Det kan altså ikkje ha vore lett for Bakke og leiinga. Dei må ha trudd at undervisningsnekt ville bli teke godt imot. Ein ansvarsfull føre var-reaksjon som var i tråd med både stemninga i ålmenta og saksrealitetane. Men nei. Det var berre éin ting ålmenta ville ha, og det var Nils Rune Langelands hovud på eit fat.

Ingen tillit

Hovudet får dei nokre få veker etterpå. Måndag 2. oktober 2017 kjem Langeland til kontoret i ein os av alkohol. Bakke krev ein blodprøve. Prøven viser ein promille på 1,61. Når terapeuten til Langeland også kan fortelja at ho har fått ein upassande SMS frå professoren («Jeg skulle ønske du var min domina. :-) Bare tuller.»), er løpet køyrt. Avskil vart straks eit faktum.

Herifrå snakkar ikkje universitetet lenger om mediepresset. Tvert imot. No er det tilliten det handlar om, og han er broten fullstendig ned. Eg høyrer på Bakke, og eg høyrer på rektor Marit Boyesen. Dei seier at det ikkje var meir å gå på. No var det nok. Kva media skreiv, spelte lita rolle. Og er det vanskeleg å skjøna at dei ikkje orka meir av Langeland og alt kaoset han stelte i stand? Nei, det er ikkje det. Men er det sannsynleg at frykta for aktoratet på Facebook og det årvakne medieblikket ikkje har hatt ein god del å seia for at det small så grundig då det small? Nei, det er ikkje det.

Rusavtalen

Noko av det mest sentrale retten skal vurdera, er om rusavtalen forpliktar arbeidsgjevaren til å utvisa tolmod når den tilsette snublar, og at det dermed var i strid med intensjonen i avtalen å sparka Langeland ved første sprekk. I referat frå møtet der avtalen vart inngått, står det at arbeidsgjevar er glad for at Langeland no tar imot eit behandlingsopplegg som kan hjelpa han ut av alkoholproblemet og inn på ein annan kurs. Det står at dei er glade for at han byrjar ein prosess med å byggja opp att tillit. Vitne, som arbeider med rusbehandling, sa i retten at vegen mot ein annan kurs ofte er krevjande og lang, og at sprekk meir er regelen enn unntaket.

Men kva ville skjedd om universitetet berre nøgde seg med å gjera rusavtalen strammare etter 2. oktober? Slik dei som arbeider med rus, tilrår som reaksjon? Kva ville skjedd om dei i staden for å sparka han, heller stilte krav om forsterka behandling? Og kva ville skjedd om sprekken, SMS-en og ein slik tolmodig reaksjon kom ålmenta for øyre?

Hadde eg vore Langelands arbeidsgjevar, ville eg kjent ei intens uro berre ved tanken. Og særleg ved tanken på at mannen skulle la seg intervjua om hendinga. Langeland har nemleg ei heilt forunderleg evne til ikkje å seia det mest strategiske når han blir konfrontert. Når regjeringsadvokaten trekkjer fram den fatale oktoberdagen og spør korleis i all verda han kunne finna på å gå på jobb i ein slik tilstand, og kvifor han ikkje berre lèt vera å drikka? Så svarar ikkje Langeland: «Eg er alkoholikar. Eg mistar kontrollen. Eg treng meir hjelp.» I staden svarar han slik:

– Nei... Eg skulle då berre sitja på kontoret heilt for meg sjølv. Og den meldinga… Ho var berre ein spøk. Vi hadde ein humoristisk tone.

Eg veit ikkje kva dei andre journalistane på tilhøyrarbenken tenkjer, men eg synest synd på han. Eg synest alltid synd på folk som fell.

Forliksspørsmålet

I ein pause går eg bort til regjeringsadvokat Lund. Eg spør kvifor ikkje staten kan akseptera Langelands tilbod om forlik.

– De vert då kvitt han, seier eg. –De trekkjer avskilet, og han seier opp sjølv frå same dato. Ingen økonomisk kompensasjon heller. Han ber berre om å få sleppa ein yrkesdødsdom på CV-en sin. Eller er det sånn at staten absolutt må gni han heilt ned i søla?

– Men lat meg spørja deg i staden, svarer Lund. – Du som er journalist og mediekritikar og som kjenner bransjen: Korleis trur du pressa ville ha reagert om vi fråfall avskilet?

Og anten det er tilsikta eller ikkje; slik samanfattar Hilde Lund nok ein gong kva krefter som er i spel. Eg trur oppriktig at Langeland var ein krevjande fyr å ha i staben, ein tidvis katastrofe som det må ha vore ein lette å verta kvitt. Men eg trur identifiseringa i pressa med den påfølgjande intense merksemda var ei sterkt medverkande årsak til at han mista stillina si akkurat då han mista henne. At det skjedde så hardt. Og at det no, i kjølvatnet av #metoo ligg ein viktig signaleffekt i å nekta eit forlik. Nesten som ei merkevarebygging. Det er det sikkert mange som synest er heilt rett haldning. Ein slags folkeleg-feministisk siger over alle ufordragelege, sexistiske menn.

Gapestokk

Heilt uavhengig av domsutfallet i Langeland-saka trur eg vi er på veg inn i ei ny tid, ei strengare tid der gapestokken stadig vinn aksept som eit verktøy for etisk reinsing. Den aksepten påverkar både pressa og store samfunnsinstitusjonar, og dei som ikkje forstår mediedynamikken her, kjem til å ha svært små sjansar. Og bakom høyrer eg suset frå eit Noreg der dei sosialt mistilpassa, dei alkoholiserte, dei skranglete med usympatisk veremåte lettare vert støytte ut i mørkret. Gjerne i full og skamfull ålmente, same kva dei elles måtte ha å by på. Det er suset frå eit samfunn for dei reine og ranke, dei som knekkjer kodane og veit nøyaktig kva tid dei skal krypa og kva tid dei skal slåst.

Somme kan ikkje bli ståande i stillinga si, men kvar skal vi gjera av alle menneska som fell og fell og fell?

Anki Gerhardsen er journalist
og teaterkritikar.

Anki Gerhardsen er mediekritisk spaltist i Aftenposten. Ho klaga identifiseringa av Nils Rune Langeland inn for Pressens faglege utval i 2017. Sjølv om det lenge låg an til dissens, enda saka med ei samrøystes frifinning av dei innklaga mediehusa.