Det har vore ein sommar som set spor. Bokstavleg tala i landskapet i Jølster, der det ikkje berre har rasa éin stad, men der jordoverflata kring nærast alle sideelvar er rota rundt på, med stein og jord og tre og røter som ikkje er der dei burde vere. Det set spor i oss som ser det.

Slik det set spor å lese om varmebylgja i Europa, om atomreaktorar som vert stengde fordi ein ikkje klarar å kjøle dei ned, ufatteleg store skogbrannar i Sibir og issmelting på Grønland. Særleg djupe vert spora når ein om lag samstundes les Maja Lundes bok Blå, som nettopp tek for seg eit framtidig overoppvarma Europa: Den uttørka flyktningleiren i Frankrike går med eitt frå dyster framtidsfiksjon til reell framtidsfrykt. Heten og tørsten kryp ut frå boksidene og inn i sjølv den kortvarige norske sommarvarmen.

For kva skal vi gjere? Korleis skal vi oppføre oss? Er vi i ei krise? Kva tiltak, reaksjonar, aksjonar bør vi i så fall sette i gang? Kva vil fungere?

Den siste tida har fleire nye aksjonsformer funne vegen til vårt vesle, lågkonfronterande Noreg. Neste fredag – 30. august – slår skuleungdommane til med ny runde klimastreik.

Det boblar og sydar i vaksenverda òg: Extension Rebellion byrja i England, men har spreidd seg rundt om i verda, inkludert Noreg. Sist under Arendalsveka, der aksjonistane fekk monaleg meir merksemd enn kva handlinga «legge meg ned og late som eg døyr i ei fontene» kanskje i utgangspunktet fortener.

Haldningsendring

Det er lett å trekke på skuldrene – eller til og med smilebandet – av det som kan lesast som naive, nyttelause eller til og med plagsame eller barnslege aksjonar. Korkje streik eller fontenebading reduserer talet på CO2-atom i atmosfæren kring jorda. Det er heller ikkje meininga, og det vil ikkje seie at dei er meiningslause.

For det fyrste handlar klimakrisa om meir enn tal. Ingen demokratisk vald politikar klarar å få gjennomslag for store nok tiltak til å halde 1,5–2-gradarsmålet utan ei enorm haldningsendring blant millionar av folk i verda.

Ei løysing inneber mest truleg at mange av oss må gjere val som reduserer levestandarden vår. Vanskelege val er lettare å ta saman. Like mykje som å syne politikarar og alle oss som ikkje er der, kva dei meiner, trur på og er viljuge til å gjere, er skulestreik ein stad elevane syner det til kvarandre.

Å bygge saman

Skulestreiken har vakse ut av ingenting. Han fanst ikkje for eit år sidan, men er no global og nærast heilt uavhengig av den svenske miljøaktivisten Greta Thunberg. Å vere med på bygge opp noko slikt endrar folk. Ingen som har kjent på styrken det er å stå saman med tusenvis av andre med felles sak, er den same etterpå.

Det vil ikkje seie at val er tekne for alltid. Brorparten av dei såkalla sekstiåttarane sit monaleg mykje djupare i bil, biff og bustad i dag enn dei trudde for femti år sidan. Men det er ikkje det same som å seie at sekstiåttaropprøret og det dei stod for, var mislukka: Ingen veit korleis desse personane ville vore utan slike opplevingar som ein del av viktige, formande ungdomsår. Kanskje ville dei då sete endå djupare i sofaen. Verda ville i alle høve vore ei anna.

Eg har sjølv aksjonert og protestert både lovleg, sivilt ulydig og direkte for og mot ulike saker opp gjennom åra. Her eg sit no, har eg prøvd å tenke etter – og eg trur eg har tapt alle dei sosiale og miljømessige enkeltslaga eg har delteke i. Vi tapte slaget om gassplattforma Snøhvit, om bustadkvartalet Jonsvollskvartalet i Bergen og om Ungdomshuset i Jagtvej 69 i København. Likevel angrar eg ikkje på ein einaste ein av dei. Dei har vore med på å gjere meg til den eg er, og eg ville ikkje vore noko av det forutan.

Vanskeleg å vete

Det er vanskeleg – ja, nærast umogleg – å vete kva som fungerer, medan det står på. Kva støvkorn som tippar vektskåla. Historia er full nok av døme, frå velkjende Rosa Parks som ikkje visste kva ho starta då ho sette seg på bussen, til alle dei vi ikkje har høyrt om: jordokkupasjonen i eit vegkryss i sørlege Brasil som vaks til ei rørsle som har gjeve fleire millionar brasilianarar jord og levebrød. Fyrstikkarbeidarane visste ikkje at det var ein streik dei starta då dei la ned arbeidet ved Bryn og Grønvolds fyrstikkfabrikker i 1889. Dei vann berre fram med ein brøkdel av krava sine, men i etterkant skreiv dei i eit takkebrev at «først nå skjønner vi at vi er mennesker».

Så lenge vi ikkje veit, bør vi som ikkje vågar å kaste ein liten flik av kvardagstryggleik inn i kampen, vakte oss vel for å dømme dei som tør.

Når klimakrisa no byrjar å verte verkeleg skummel, er det verkeleg viktig at vi held saman. God streik.

Siri Helle

Siri Helle er journalist og fast skribent i Dag og Tid.