ANDREAS HOMPLAND

hompland@online.no

Lat oss føresetta at Arbeidarpartiet ved valet til hausten får 20 prosent av røystene, Senterpartiet 15, og SV og Raudt 15 til saman. Det er eit fullt mogleg scenario.

Lokalval er noko anna enn riksval, og to år kan vera lang tid i våre dagars omskiftelege politiske landskap, men ingen kan nekta for at kommune- og fylkestingsvalet er generalprøve og løypemelding for neste stortingsval. Om Arbeidarpartiet skulle gjera sitt dårlegaste val på 100 år, er det mindre sannsynleg at det blir Støre-lojal «samling i bånn» enn at alle ulmande brannar i den visnande roseleiren blussar opp.

DET ER LENGE sidan Jens Arup Seip brukte merkelappen «ørnen mellom partiene» på Arbeidarpartiet. Det var i eittpartistatens epoke i tiåra etter krigen, men fleirtalsørna blei skadeskoten alt i 1961, og fram til 2001 manøvrerte statsministrane Gerhardsen, Bratteli, Nordli, Brundtland, Jagland og Stoltenberg i mindretal og måtte bauta seg fram med vekslande støtte frå høgre, sentrum og venstre. Det tok 44 år før Arbeidarpartiet gav opp draumen om at alt skulle bli normalt att, slik at dei kunne styra landet aleine.

Med Jonas Gahr Støre ved si høgre hand danna Jens Stoltenberg ei privatiseringsregjering i 2000. Han kom til makta då Arbeidarpartiet og Høgre gjekk saman og kasta Bondeviks sentrumsgjering som ikkje ville bygga sterkt forureinande gasskraftverk. Arbeidarpartiet tapte så det susa i Stortingsvalet året etter. Det skar seg i valkampen då reklamemannen Ketil Try laga det kryptiske slagordet «Hvis velferd er viktigst». Framstegspartiet gjorde det til låtteløye då dei svara med banner med teksten: «Velferd er viktigst».

JENS STOLTENBERGS raudgrøne fleirtalsregjering (2005–2013) var ein ny røyndom for Arbeidarpartiet, men det var aldri tvil om at dei var den leiande krafta. I åra etter har partiet streva med å finna fotfeste og fylla merkelappen «sosialdemokrati» med innhald som ikkje er politisk sameige. Andre har tatt patent på misnøye med den blå regjeringa. Til og med 36,9 er blitt ein stadig fjernare og utopisk draum.

Dei Arbeidarpartiet meiner seg å vera til for, kjenner seg ikkje att i partiet og identifiserer seg ikkje lenger med det. Dei finn ikkje «den indre Thorbjørn Berntsen», som Helga Pedersen har etterlyst i klassekampen. Kjerneveljarane i grunnfjellet er demobiliserte, sit på gjerdet eller har klatra over til andre parti som er meir høgrøysta og tydelege. I stordomstida var Arbeidarpartiet ein koalisjon av styringselite, kulturradikalisme og arbeidsfolk i bygd og by. Koalisjonen har gått i oppløysing i eit samfunn med store nærings- og demografiske endringar.

JENS ARUP SEIP meinte at Gerhardsen hadde eit mildt vesen og var konfliktsky, men at han kunne skyta når nokon måtte døy. I den stadig meir tilspissa terrorbalansen mellom han og partisekretær Haakon Lie var Lie likevel til å lita på som strateg og hjelpebøddel.

Jonas Gahr Støre er ikkje der; han har ikkje sterk nok autoritet, verken i politiske saker eller personalpolitikken. Når Partiet ligg på sotteseng, ville partileiaren i normale situasjonar ha stått lageleg til for hogg, men Støre er freda fordi situasjonen er unormal og det er uår på kandidatar.

Helga Pedersen og Bjarne Håkon Hanssen («Pølse-Hanssen») var folkelege påleggskalvar frå periferien, men ho forsvann heim til Finnmark, og han melde overgang til fyrstehusa – og derifrå kan han aldri koma att for å vekka levande og døde.

Nokre har levd i vona om at Jens skulle venda heim att frå utplasseringa i Nato og bli hylla med palmegreiner, men han har valt å forlenga oppdraget som 2 prosent-lobbyist for Trump.

Hadia Tajik frå Bjørheims­bygd i Ryfylke har slått seg på urbane og splittande pølsefestar. Den såra Trond Giske vil sikkert prøva å mobilisera trønder­hæren på ny. Etter at han blei eit medieoffer, nullar det ut dei han tidligare har gjort til offer med animert åtferd og sviktande dømmekraft på vor- og nachspiel.

Den avglansa Tom Tvedt er snart ledig for nye oppdrag, men han er sambuar med partisekretæren, og sjølv om familieband alltid har vore viktige i Arbeidarpartiet, er nok det vel mykje. Den minst usannsynlege skal visstnok vera Raymond Johansen i Oslos byregjering.

ARBEIDARPARTIET har ei stolt og arbeidskrevjande fortid, men slit i samtida og er i villreie om vegen framover. Livet i partinomenklaturen minner om ein heime-aleine-fest. Tilbakegangen kan koma til å fortsetta medan dei prøver ut nye personar og programformuleringar. Når NSB kunne bli til Vy, kan Try vera eit passande namn for DNA.

RETTINGAR: Byråsjefen vil ha granska korfor han ikkje fekk høve til «samtidig imøtegåelse» då Sideblikk handla om SV; det kunne ha spart Spaltisten for ein avslørande straffedans.

I teksten stod det at SF «slo betre an i kulturradikale mellomlag enn mellom fagorganiserte arbeidarar». Det stemmer for dagens SV, med tyngde mellom unge og velutdanna kvinner i offentleg sektor, men det var ikkje rett den gongen. Ved valet i 1965 hadde SF dobbel så høg veljarprosent i tradisjonelle industrikommunar som i forvaltningsbyar og det som er blitt regionale høgskulestader. Det er eit vulkanisert faktum at dette nå er omvendt, men Byråsjefen vil ikkje utelukka at det reint metodologisk kan vera ei økologisk feilsluting.

Og så legg han til at i trafikale system med venstrekøyring må ein svinga til venstre for å koma ut av ei rundkøyring.

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.