Østre Porsgrunn kyrkje frå 1760 brann ned i 2011. Kyrkja var ein kjend profil i bybiletet, ei av Noregs største trekyrkjer og eit av få døme på rokokkokyrkjer i landet. Sidan 2011 har det gått føre seg ein kamp om ny kyrkje. Det kyrkjelege fellesrådet i Porsgrunn vil ha nybygg i modernistisk stil, medan to av tre innbyggjarar vil ha rekonstruksjon av den gamle kyrkja.

Saka har vekt nasjonal merksemd: Riksantikvar Jørn Holme tilrår rekonstruksjon, han meiner det vil vera «en viktig byreparasjon, der et sentralt element i bygningsmiljøet gjenskapes for å opprettholde byens historiske preg». Samtidig vil ei reising av eit lafta tømmerbygg vera eit verdfullt tilskot til handsverksopplæringa i Noreg, seier han.

Gufs frå marxismen

Om Riksantikvaren ikkje har noka formell rolle i striden, skulle ein tru at utfallet av kampen var trygt med denne fråsegna. Men nei. Siste nytt er at kommunen har gjeve ein «delvis igangssettingstillatelse for fundamenteringsarbeid» – trass i at sivilombodsmannen enno ikkje har kome med dom i saka.

Sivilombodsmannen skulle ha mangt å ta tak i. Prosessen har vore styrt av unnamanøvrar og vikarierande argument. Eg skal nemne eit av argumenta her: Den seinaste tida har striden handla om grunnmuren, gravkjellaren og kyrkjegarden, som stod att etter brannen. Grunnmuren og gravkjellaren utgjer om lag 20 prosent av heile kyrkjebygningen. Dei er eit kulturminne i seg sjølv, ikkje minst fordi gravene til to eidsvollsmenn ligg her. Hastverksvedtaket kommunen har gjort, vil innebera rasering av av både grunnmur og graver.

Ein har difor freista å få til ei fredingsvedtak på kulturminnet. Men Fylkeskommunen i Telemark avviser spørsmålet om freding med eit høgst besynderleg argument: Ved sida av arkeologisk materiale og utforming av gravminne er det «også vesentlig at kirkegården gjenspeiler historien til hele befolkningen og samfunnet, ikke bare de øverste klasser av samfunnet, men også de lavere klassene».

Alle veit då at det som finst bevart av eldre graver i Noreg, høyrer til den øvre sosiale klassen. Eit slik gufs frå dei marxistiske 60-åra fungerer ikkje i dag – enn om argumentet vart allmenngjeldande? Kva då med kongshaugane frå vikingtida? Vår Frelses gravlund i Oslo?

No er vi i tolvte time

Jørn Holmes syn på saka baserer seg på den nye bystrategien til forvaltninga: Ifylgje strategien for 2017–2020 ynskjer Riksantikvaren ein skjerpa bevaringspraksis i viktige historiske byområde, det vil seia meir tilpassing og mindre kontrast i historiske miljø. I andre land er rekonstruksjon meir og meir vanleg. Noreg heng etter.

Jørn Holme har òg uttala at han har avgjerdsrett til å frede kyrkjegarden. Då burde han òg gjera det. Den førre riksantikvaren, Nils Marstein, sette i gang ei mellombels freding av heile 190 eigedomar i Levanger for å stogge eit kontroversielt prosjekt.

Skal vi ha ein kulturminnepolitikk med faktiske konsekvensar, eller ein uforpliktande symbolpolitikk? Striden om Østre Porsgrunn kyrkje er ei av dei mest kontroversielle kulturminnesakene på mange tiår. No har Riksantikvaren eit unikt høve til å prove at bystrategien hans ikkje er eit papirpåfunn, men reell politikk.