Litteratur

Mone Celin Skrede

mone@dagogtid.no

Thure Erik Lund er kompromisslaus og samstundes ein av Noregs mest nyskapande forfattarar. Uranophilia frå 2006 var ifølgje NRK ein av århundreskiftets merkelegaste romanar. Småbrukaren, altmoglegmannen og suksessforfattaren er no ute med sitt 16. verk, Identitet. Heller ikkje denne romanen er tradisjonell.

Lund kuttar småpraten tvert. Han vil ikkje snakke om seg sjølv, men om å byggje ein roman.

Lengt etter røynda

– Det er eit personleg verk, dette. Er det ein sjølvbiografi?

– Nei, men det har sjølvbiografiske trekk. Alt eg skriv, startar som ein blåkopi av røynda. Di meir du jobbar med det, di meir roman vert det, seier Lund.

– Mange forfattarar har angst for å lage noko eige. Dei er så opptekne av at det dei skriv, skal ha ei rot i røynda. Som om dei er redde for å miste det verkelege. Dei gløymer å dikte, seier han.

– Har du kontakt med røynda?

– Eg er handverkar, gardbrukar og altmoglegmann. Eg er vital og kroppsleg, og lengtar ikkje etter det verkelege. Men eg lengtar etter å lage ein ordentleg, kompleks roman, med mangfald. Det trur eg ikkje mange norske forfattarar er interesserte i. I forma er Identitet meir sentraleuropeisk enn han er norsk, seier han.

– Du seier at mykje i norske forfattarskap er slapt. Finst det norske forfattarar du ser opp til?

– Eg ser ikkje opp til nokon. Kanskje med unntak av Thomas Bernhard. Men eg har sans for Uppdal og Herbjørnsrud. Og Solstads telemarksroman, han er ekstrem og fortener ros.

– Du er sett på som ein av Noregs mest nyskapande forfattarar. Har du ein trong til å vere annleis?

– Nei, seier Lund.

Tekststraumen

Identitet er ein roman om å skrive seg sjølv inn i ein straum av tekst. Småbrukaren Hallandsås har ein fatal måte å skape på. Skriv han ikkje tekststraumen sin, sluttar han å vere. «Om du leser den neste setningen, blir jeg nødt til å ta livet av deg», skriv han. Romanen er òg ei kjærleikshistorie, men nesten utan dialog. Alt skjer gjennom refleksjonane til Hallandsås. Han skildrar eit fastfrose, men sterkt forhold mellom seg sjølv og Maria, ei kvinne som rømde frå potensialet sitt som språkvitar i Bergen. Ho går lange kveldsturar for å samtale med seg sjølv på slaviske språk. Forfattaren gjer òg eit forsøk på å finne ut kva ein identitet er. Kva ein hallandsåsing er. Og dette får vi berre sjå gjennom møtet med teksten, når han sit isolert i bryggjarhuset og skriv.

– Kven er Hallandsås?

– Han er småbrukar, og som småbrukar må du vere altmoglegmann for å få det til å gå rundt. Ein småbrukar må vere bonde, anleggsarbeidar, tømrar, murar og kontorarbeidar. Han har heller ikkje noka formell utdanning, seier Lund.

– Han er irriterande òg. Men det må han vere. Han er ikkje hyggjeleg. Han er pågåande, masete og intens. Men han er ikkje bitter, for skal du vere bitter, må du òg vere stolt. Han er ein hallandsåsing. Han er eksentrisk, og han tilhøyrer «untermenschen», dei foraktelege. Han har ikkje noko å tape, og kan seie det han vil. Han er grenselaus, seier forfattaren.

Roman med ambisjon

– Den nye romanen din fokuserer på småbrukaren og mangesyslaren på den eine sida, og forfattaren på den andre. Kva er han for deg?

– Dette er det tredje romanverket mitt. Det første var Myrbråtenfortellingene. Det var eit forsøk på å lage eit komplekst tusensiders verk. Så kom Inn og Straahlbox i 2006 og 2009. Og så denne her, seier han og slår fingeren mot bokomslaget.

– Han handlar òg om teknologi. Mange romanar i dag er skrivne som på ei gammaldags skrivemaskin. Dei er avgrensa og skrivne slik at dei ikkje skal kunne endrast. Føresetnaden for sjølve romanen, og føresetnaden for Hallandsås, ligg i teknologien. I mac-en, seier Lund.

– Romanen er bygd rundt ideen om det skiftande verket, som heile tida kan rettast, justerast og forfinast. Når Hallandsås skriv at «nå retter jeg denne setningen som står her», kan vi lese det i teksten. Men han får ein sterk mistanke om at nokon andre òg skriv i tekststraumen hans. Den som skulle vere det mest private av alt. Dermed går han i oppløysing, heilt inn i døden. Denne teknologien, som gjer det mogleg å justere utsegner og meiningar, tekststraumen, har teke over livet hans. Han held fram, sjølv etter at han er død. Hallandsås sjølv vert eit teknologisk fenomen. Han vert del av ein evig elektronisk superkropp, seier Lund og dreg arbeidsnevane gjennom håret.

Å setje punktum

Hallandsås er forfattar, og tek til med tekststraumen akkurat som Lund tok til med romanen, med å skrive noko ingen får lese. Men i staden for å verte ein kulturell personlegdom, er Hallandsås eit undermenneske. I tekststraumen skriv han langt, pulserande og rytmisk, og berre for seg sjølv. Komma på komma deler opp ei setning som til slutt er så lang at ho manglar både hale og hovud. Så, i glidande tekst, tek Hallandsås oss med inn i kvardagen utanfor tekststraumen, på småbruket han har arva av foreldra. Her vert språket meir kvardagsleg og dialektnært.

– Enkelte gonger har du skrive ei heil side utan å setje punktum. Du gjer det ikkje lett for lesarane dine?

– Det er berre å lese. Men ærleg tala, lange setningar høyrer til det moderne. Folk er stort sett ikkje dumme, seier han.

– Det er naturen til tekststraumen, dette. Han går og går. Det er pusten hans. Eg lagar setningane slik at dei vert intense, intrikate og følsame. Dei møter grensene til andedraga. Og setningane er lange fordi dei inneheld komplekse slutningar. Både pusterytmen og refleksjonane i dei vert testa, som om desse to heng naturleg saman. Det kan du lage noko vakkert av. Eg har jobba enormt med desse lange ornamentale refleksjonsstraumane, fortel Lund, og lagar buktande rørsler med hendene.

– Til slutt: Kvifor skrive som om teksten aldri skal lesast?

– Eg ville ikkje starte med ein tekst som var til for lesaren. Det vart for trygt, seier han.

– Eg skreiv slik i tre år. Eg måtte verkeleg arbeide for å skrive noko så nært på meg sjølv at eg ikkje våga å late andre få lese det. Det vart nesten 200 sider. Så arbeidde eg med kvar einaste setning, seier forfattaren.

Han slår fingeren i bordet i takt med orda.

– Jo meir eg arbeidde med dette, jo meir kunne eg akseptere at det til slutt vart ein roman, seier han.

– Men eg får verken høge salstal eller fleire prisar for denne her. Han peikar på boka.

– Om du skal melde denne, trur eg du får ein vanskeleg jobb, smiler han.

Han er alt i gang med oppfølgjaren.