Kortfilm

Mone Celin Skrede

mone@dagogtid.no

– Eg saknar lidenskapen og å snakke om det som rører ved oss. Korleis skal vi kunne utvikle oss som samfunn dersom vi ikkje kan snakke ut om kva vi eigentleg meiner, spør filmskaparen.

Vi sit midt imot kvarandre, med føtene i kross, på ein benk utanfor Nasjonalbiblioteket i Oslo. Der jobbar filmskaparen Yenni Lee ofte med filmane sine. 32-åringen er aktuell med bjørnedyr, den sjuande kortfilmen hennar. Ho har budd både i Sverige og i Berlin, men er no attende i Oslo. Ho vaks opp i Kongsvinger i Hedmark og skreiv sitt første filmmanus då ho var elleve år.

– Eg ville drive med film frå eg var seks år. Eg sprang rundt heime med eit lite videokamera og laga grøssarar i lag med venene mine. Då visste eg ikkje kva det var å lage film, og historiene vart til av seg sjølv. Denne metoden nyttar eg framleis til visse prosjekt: å ta omgjevnadane innover seg, sjå kva idear som speler seg ut, og halde fram utan at ein heilt veit kvar ein skal. Då er det lettare å vere intuitiv og utforskande. Eg vaks opp i ein liten og isolert by, og film var ei verd eg tidleg flykta inn i, seier Lee.

– Kva flykta du frå?

Ho dreg på det.

– Vald.

– Er det difor du utforskar makt i den nyaste filmen din?

– Ja. Eg har opplevd maktmisbruk og har ein trong til å grave i det fordi eg sjølv er ømfintleg for slik kontroll over menneske. Makt er eigentleg eit nøytralt omgrep. Men eg vil vite kva som får menneske til å nytte makt, og forstå psykologien bak. Ved å jobbe med denne tematikken kan eg sjølv verte friare, håpe at andre òg kan delta i diskusjonen og late seg røre av det.

Eit passivt samfunn

Bjørnedyr startar med ein estetisert versjon av ein slåstkamp. To gutar står i ein gymsal og slåst, i sakte film. Bak dei står ei rekkje andre ungdommar stille og ser på.

– Bjørnedyr er tredelt. Han er ein studie av tilskodareffekten og av maktstrukturar. Di fleire ein er når ein situasjon oppstår, di større er sjansen for at ingen grip inn. Eg trur menneske vil sleppe å ta ansvar. Eg utforskar vald gjennom tre ulike dimensjonar, og dei er saman symbol på eit passivt samfunn som anten nyt å vere tilskodar eller ikkje tør å gripe inn. Filmen er òg ein kritikk av den romantiserte valden vi ser på film, og ein reaksjon på overfloda av filmar som er skapte av menn, for menn. Ein portretterer arketypiske kvite menn som nyt å utøve vald på einannan. Mennesket vert stimulert av vald.

– Ville ingen ha gripe inn?

– Svært få. Men nokon må til slutt gripe inn, det er reine psykologiske og andre faktorar som gjer at ein ikkje gjer det.

– Du nyttar barn til å illustrere mobbesituasjonane i filmen. Vart du sjølv mobba?

– Det kan eg ikkje seie, for då ser eg føre meg ein person som vert frosen ut, truga og nedverdiga kvar einaste dag. Eg var ein outsider og likte det. Eg ser framleis på meg sjølv slik, og elskar det.

– Det eit år sidan mobbelova vart vedteken. Er det mogleg å utrydde mobbing?

– Nei. Mobbing handlar om status og å stele makt. Eg trur det kan betre seg, men eg trur ikkje det forsvinn.

«Hovudjaga»

Lee flytte til Oslo for å studere film etter eit år på folkehøgskule i Drammen. Deretter tok ho ein mastergrad i film på Akademin Valand i Göteborg. Den andre kortfilmen hennar, Luftballong (2011), vart plukka ut til 15 internasjonale festivalar.

– Då eg starta på NISS (Norsk Institutt for Scene og Studio), visste eg lite om verda og kven eg var. Og då Luftballong vart send til Outfest-festivalen i Los Angeles, ana eg heller ikkje kva det ville seie å vere på filmfestival. Eg hadde produsert filmen sjølv – gjort alt sjølv. Så fekk eg plutseleg sjansen til å vise han for eit massivt publikum og kunne snakke med dei om film. Å nå inn til hjartet av publikum er viktigare for meg enn dei største A-festivalane.

Ein kortfilm seinare vart ho headhunta av Lars von Trier-selskapet Zentropa i Sverige. Ho samarbeider òg med det norske filmselskapet Barbosa film, som vann fleire Amanda-prisar i 2017.

– Zentropa kontakta meg i Göteborg, der eg vann pris for den sjette filmen min, Eksplosjoner i hjertet. Då hadde eg skrive eit nytt manus på ei veke etter at ein nær ven døydde, og vi jobbar med dette prosjektet no. Eg utforskar makt her òg, men gjennom teknologi. For teknologien er eit våpen. Eg er svært kritisk til sosiale medium, dei isolerer og reduserer oss til einsemd. Ein mister menneskeleg kontakt.

– Du er kritisk til mykje?

– Ja. Meir enn eg ønskjer. Men eg må vere kritisk for å forstå verda. Eg er nyfiken og likar intellektuelle og emosjonelle utfordringar. Får eg ikkje vere kritisk, har eg heller ikkje lidenskap.

– Mest mogleg norsk

Yenni Lee har fire andre prosjekt gåande nett no. To av dei er spelefilmar, og den eine, KOLLBRIS, skal handle om den vietnamesiske arven hennar.

– Foreldra mine kom som båtflyktningar etter Vietnam-krigen, men vart først tekne av Vietcong. Då dei flykta på nytt, vart dei plukka opp av det norske tankskipet «Kollbris». Eg har tenkt mykje på identitet, og foreldra mine ville at eg berre skulle vere vietnamesisk, medan eg helst ville vere norsk. Dei ville at eg skulle verte dokter. Men eg hadde store problem med den vietnamesiske ukulturen: Fysisk straff av barn og kone er ein del av norma, og mannen i huset har overordna makt. Har eg til dømes ein ti år gammal slektning som er av høgare rang enn eg, så har han i prinsippet lov til å slå meg. Eg protesterte mot alt foreldra mine ville eg skulle vere. Eg trur denne staheita og det å få vekse opp med norsk fridom har gjort at eg kan bryte normer, at eg ikkje lèt meg definere av andre.

Filmen ho arbeider med for Zentropa, heiter When bodies fall from the sky og handlar om å gå gjennom sorg og det praktiske etter eit dødsfall, augeblikk for augeblikk.

– Du er ikkje redd for tunge tema?

– Nei. Men eg snakkar berre om tema eg har røynsler frå sjølv. Eg merkar at folk vert redde for å snakke om det tunge. Min misjon er å snakke så mykje eg kan om det. Å riste i folk. Eg er ikkje redd for noko.

– Ingenting?

Ho ser ned og smiler.

– Kjærleiken gjer meg redd. Han er tidlaus. Det er det vanskelegaste, å leve no, i det som er verkeleg. Og det verkeleg smertefulle er å måtte sjå seg sjølv i ein annan for å forstå seg sjølv betre. Men at eg fryktar kjærleiken, gjer han òg til noko av det vakraste i livet. Eg trur på at menneske treng kjærleik for å leve, og ikkje nødvendigvis for å overleve.