Brislingen er ein liten sildefisk som blir fanga i norske kyststrok, på Austlandet og på Vestlandet. Han går i stim og blir fanga med snurpenot om sommaren.

Gardane på Vestlandet var små, og mange av dei hadde ulike fiske som nødvendig tilleggsnæring. Brislingfisket var ei hektisk tid. Karane låg ute i skøytene sine og vakta på brislingen, når han måtte dukke opp. Det vart mykje venting.

Når så stimen kom, vart det dramatikk. Nota vart kasta, og fisken vart innestengd før han vart håva opp i båtane. Så måtte han takast hand om, fort.

Små hermetikkfabrikkar dukka opp her og der. Og kvinnene vart mobiliserte til å pakke brislingen i små boksar. Dei første kvinnelege industriarbeidarane i Rogaland var husmødrer som pakka brisling i sesongen. Det vart lange dagar. Mennene fekk betalt for fisken, og kvinnene vart betalte for pakkinga.

Og små bekker med kontantar sildra inn i lokalsamfunna. Kontantar var kronisk mangelvare. Ein ny storindustri var på veg.

Christian Bjelland eksporterte fisk og hummar frå Stavanger. I 1890 byrja han å hermetisere brisling, og i 1893 bygde han den første fabrikken og grunnla firmaet Chr. Bjelland & Co A/S.

Bjelland gjorde «norske sardinar» til ein verdsartikkel, og Stavanger til ein blømande industriby, bygd på brisling.

På Finnøy hadde vi ein liten verkstad, driven av Rasmus Orheim, søndagsskulelærar og bror til salmediktaren Matias Orheim.

Orheim var hendig og mangfaldig. Han gjorde verkstaden sin om til ein hermetikkfabrikk der kvinner fekk arbeid.

Så vart brislingen borte, og fabrikken stod der.

Då dukka den neste tilleggsnæringa opp. Torstein Flesjå bygde det første drivhuset for tomatdyrking i 1928. Det vart starten for tomateventyret på Finnøy, og denne øya vart ein storleverandør av tomatar til heile landet.

Orheim gjorde den tomme hermetikkfabrikken om til mottakssentral for tomatar. Bøndene møtte opp med store kassar fulle av fine tomatar. I mottakssentralen vart tomatane pakka om i små, standardiserte trekassar som tok fem kilo tomatar kvar.

Materialet til desse trekassane kom i pakkar frå sagbruket. Å spikre tomatkassar vart ein draumejobb for ungdomar. Akkorden var ti øre per kasse, og dei flinke greidde førti kassar i timen. Det var rundeleg betaling, førti kroner dagen.

Når eg gjekk rundt på gardane og berga høy eller luka ugras, var betalinga 20 kroner, opp frå 10 i starten.

Nye næringar betaler betre enn gamle og etablerte. Det er det som er poenget med nye næringar.

Framleis går det ein straum av tomatar til den gamle hermetikkfabrikken i Steinnesvåg. Men rundt på gardane står det fleire og fleire tomme og nedlagde drivhus.

Dei er utkonkurrerte av den nye næringa, oljeindustrien. Den nye næringa betaler betre enn den gamle. Også her.

Og brislingnæringa har for lenge sidan funne nye adresser.

Andreas Skartveit