Kven var den beste spelaren i verda då den andre verdskrigen braut ut? Verdsmeister Aleksandr Alekhin var alkoholisert og på veg mot den eine ulukka etter den andre. Han døydde einsam, diskreditert som nazikollaboratør, på eit hotellrom i Portugal i 1946. Den beste i 1939 var kan henda amerikanaren Reuben Fine, oppvaksen utan far i ein fattig jødisk familie i Bronx under den store depresjonen. Som sjakkspelar er han i dag gløymd av dei fleste, jamvel om Magnus Carlsen nemner Fine som eit førebilete for den universelle stilen han sjølv praktiserer, ein stil der ein skiftar med lett hand frå ein stillingstype til ein annan.

Men Fine forsvann frå sjakken etter krigen då han gjorde karriere som forfattar, professor og terapeut i psykoanalyse. Han vart ein av dei største på fagfeltet i det 20. hundreåret. Naturleg nok fekk han spørsmål om sjakk og psykoanalyse. Svaret var friskt og noko omstridt då han fann at sjakkspelarar ber på undertrykte homofile kjensler. «Karrierevalet til Fine var eit stort tap for sjakken, men kan ikkje ha vore meir enn ein remis for psykoanalysen», kommenterte ein kritikar.

Då geniet Bobby Fischer markerte seg på sjakkscena, tok mor hans kontakt med Fine. Ho var uroleg for den fanatiske sjakkinteressa til sonen og ville at Bobby, som voks opp utan far, skulle møta ein rollemodell med eit bein utanfor sjakken. For å bli fortruleg med guten måtte Fine vinna dei private duellane når dei møttest heime hos psykoanalytikaren. Og Fine vann parti etter parti. «Berre flaks», sa Bobby, men han lytta no til den vaksne mannen. «Korleis går det på skulen?» spurde Fine. «Aha! De freistar lura meg», sa Bobby og forsvann.

Då Fischer vart verdsmeister i 1972, skreiv Fine ein skarp analyse: På alle område i livet – utanom sjakken – var Fischer ein fiasko. Når han vann sjakkparti, hemna han seg på mennene som hadde svikta han. Men tap på sjakkbrettet gav Fischer ei oppleving av å vera audmykt som i barndomen. Fine trudde ikkje Fischer ville spela meir sjakk – og han fekk rett.

Atle Grønn

Atle Grønn er internasjonal
meister i sjakk.