Klin innåt
Me lærer tidleg at me ikkje skal klina med maten, likevel brukar me jamt verbet klina om mat. Lefse eller (flat)brød med smør (eller noko anna godt) kallar me klining eller berre kling. Å stryka smør på brødet er å «klina seg brød» eller rett og slett «klina seg». Å forsyna seg er å «klina på åt seg». Dessutan kan brunost og annan mat klina seg fast i ganen.
Norrønt klína vart òg nytta om å stryka smør på brød, og alt den gongen nytta dei nemninga klíningr om påsmurt (flat)brød. I dei nordiske måla vert klina i dag nytta noko ulikt, men tydinga ‘smørja’ finn me hjå alle. Merk elles at svensk både har klena (‘stryka på, smørja’) og klina (‘stryka leire på husvegg’). Sistnemnde skal vera ei skånsk form, for just i Skåne har det vore svært vanleg med «klinhus», dei kallar. Verbet klina er i ætt med ei rad seige og klabbande ord, som kleima, klegg (eig. ‘insektet som kleimer, hengjer seg fast’) og låneorda kleba og klister. Hankjønnsordet klin (‘innpåsliten person; ertekrok’) og inkjekjønnsordet klin (‘noko som er klint utover; smørje; kjæling’) høyrer òg heime her.
Opphavet til adverbet klin (t.d. «klin galen», «klin lik») er meir uklårt. Nynorskordboka og Bokmålsordboka skriv at det truleg kjem av klinisk, men Norsk Ordbok (NO) og Det Norske Akademis ordbok (NAOB) skriv at ordet kan koma av engelsk clean (NO viser til adjektivet clean ‘rein’, medan NAOB viser til adverbet clean ‘fullstendig, heilt’). Dei to sistnemnde ordbøkene skriv òg at ordlaget «klin kokos» kan henga i hop med den økonomisk vågelege innførsla av kokosolje kring byrjinga av fyrste verdskrigen, men det kan henda at den tolkinga er for god til å vera sann.
Olje er i alle fall noko me helst ikkje skal klina oss til med. Me kan stryka det over noko, slik me stryk andre våte eller feite saker over noko, jamfør «klina på litt måling», «klina over golvet» (vaska det snøgt). Å klina i tydinga ‘kyssa (vedvarande)’ kan òg vera vått, men me kan òg bruka klina om det å kjæla med ei katte, til dømes. Vendinga «katteklinar og kjerringpinar/kallpinar» har vore nytta om folk som er snille med katta, men vonde mot ektemaken. Me kan elles «klina ballen i krysset», «klina til nokon», «klina opp plakatar» og ergra oss over arrangement som er klinte oppi jolekvelden.
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Me lærer tidleg at me ikkje skal klina med maten, likevel brukar me jamt verbet klina om mat. Lefse eller (flat)brød med smør (eller noko anna godt) kallar me klining eller berre kling. Å stryka smør på brødet er å «klina seg brød» eller rett og slett «klina seg». Å forsyna seg er å «klina på åt seg». Dessutan kan brunost og annan mat klina seg fast i ganen.
Norrønt klína vart òg nytta om å stryka smør på brød, og alt den gongen nytta dei nemninga klíningr om påsmurt (flat)brød. I dei nordiske måla vert klina i dag nytta noko ulikt, men tydinga ‘smørja’ finn me hjå alle. Merk elles at svensk både har klena (‘stryka på, smørja’) og klina (‘stryka leire på husvegg’). Sistnemnde skal vera ei skånsk form, for just i Skåne har det vore svært vanleg med «klinhus», dei kallar. Verbet klina er i ætt med ei rad seige og klabbande ord, som kleima, klegg (eig. ‘insektet som kleimer, hengjer seg fast’) og låneorda kleba og klister. Hankjønnsordet klin (‘innpåsliten person; ertekrok’) og inkjekjønnsordet klin (‘noko som er klint utover; smørje; kjæling’) høyrer òg heime her.
Opphavet til adverbet klin (t.d. «klin galen», «klin lik») er meir uklårt. Nynorskordboka og Bokmålsordboka skriv at det truleg kjem av klinisk, men Norsk Ordbok (NO) og Det Norske Akademis ordbok (NAOB) skriv at ordet kan koma av engelsk clean (NO viser til adjektivet clean ‘rein’, medan NAOB viser til adverbet clean ‘fullstendig, heilt’). Dei to sistnemnde ordbøkene skriv òg at ordlaget «klin kokos» kan henga i hop med den økonomisk vågelege innførsla av kokosolje kring byrjinga av fyrste verdskrigen, men det kan henda at den tolkinga er for god til å vera sann.
Olje er i alle fall noko me helst ikkje skal klina oss til med. Me kan stryka det over noko, slik me stryk andre våte eller feite saker over noko, jamfør «klina på litt måling», «klina over golvet» (vaska det snøgt). Å klina i tydinga ‘kyssa (vedvarande)’ kan òg vera vått, men me kan òg bruka klina om det å kjæla med ei katte, til dømes. Vendinga «katteklinar og kjerringpinar/kallpinar» har vore nytta om folk som er snille med katta, men vonde mot ektemaken. Me kan elles «klina ballen i krysset», «klina til nokon», «klina opp plakatar» og ergra oss over arrangement som er klinte oppi jolekvelden.
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Fleire artiklar
Trea vil fortelje meg noko, skriv Ranveig Lovise Bungum.
Foto: Trond Mjøs
Kva ospa og dei andre trea kan fortelje oss
Anders Hovden.
Foto via Wikimedia Commons
Hovdens fredssalme
I 1923 sende Anders Hovden salmen «Joleklokker yver jordi» til bladet Under Kirkehvælv, der han kom på trykk same året.
I kvardagen kan det verte litt stress, til dømes får du ikkje den grøne pynten heilt perfekt. Men her er den herlege tomatsuppa mi med skrei.
Foto: Dagfinn Nordbø
Kvardagen
Det er dei det er flest av, kvardagane.
Teikning: May Linn Clement
Det skulle berre mangla
Det er nok ikkje manglande hjartelag som gjer at folk er interesserte i ord.
Språkrådet har kåra «beredskapsvenn» til årets nyord. Direktør i Språkrådet Åse Wetås seier det var eit openbert val.
Foto: Mariam Butt / NTB
Eit bilete på året som har gått
Språkdirektør Åse Wetås synest årets nyord er godt. At nye ord har stor påverknad, er fjorårets nyord, KI-generert, eit døme på.
Papiravisa