Det er eitt år sidan sist, og vi er gjerne ikkje heilt budde, for er verkeleg sommaren komen så langt allereie? Plutseleg er dei her. Dei fyrste går til kongen, for så spesielt er det, men dei neste kjem i butikkane og er å få kjøpt: ja, det kunne vore jordbær, men i dag snakkar vi om potet.

Nypotet. Den fyrste nypoteta. Er ho verd ventinga?

Fort og gale

For er ikkje tidlegpotetene eigentleg temmeleg vasne? Kanskje til og med lite grann smaklause og lause i konsistensen? Lat oss gå vitskapleg til verks: Matvaretabellen, som er utarbeidd av Mattilsynet og Avdeling for ernæringsvitskap, syner næringsinnhald i brorparten av dei tilgjengelege matvarene i Noreg. Han er digitalt tilgjengeleg på matvaretabellen.no, og her finn eg det svart på kvitt: Der det i ei norsk, rå lagringspotet er 76 gram vatn per 100 gram, er det i tidlegpoteta 80 gram vatn.

5 prosent meir, altså. Det er jo ikkje veldig mykje, men likevel litt. Kaloriinnhaldet er òg ein god del lågare: 54 mot 80 kaloriar per hundre gram rå potet.

Om vi tenkjer oss om, er dette temmeleg logisk: Ei tidlegpotet kjem ikkje tidlegare i jorda enn ei lagringspotet. Ho kjem berre tidlegare opp att. Men ho er ikkje – i det minste ikkje med dei nye sortane som har kome dei siste åra – særleg mykje mindre. Altså må ho vekse fortare. Altså veks ho på det som er lettast å vekse på: vassinnhald, luft. Tidlegpoteta inneheld meir sukker (mono- og disakkarid), mindre stivelse og kostfiber. Her er mindre B-vitamin, kalsium, folat og kalium.

Spesielt likevel

Kort oppsummert taper nypoteta på alle punkt – med unnatak av to: eteleg del og innhald av C-vitamin. 82 prosent av ei lagringspotet er definert som «eteleg», men på ei tidlegpotet kan du ete 1 prosent meir. Skalet er jo tynnare. Ja, faktisk er det såpass tynt at dei fleste nok droppar skrellinga i det heile, noko som tek faktisk eteleg del heilt opp til 100 prosent.

Her kan ikkje lagringspoteta vinne. Skalet vert tjukkare med tida, og det er bra, for skalet er med på å verne poteta mot sjukdommar og skadar og halde ho frisk og spenstig gjennom vinteren.

Det same gjeld innhaldet av C-vitamin: Nypoteta er dømd til å vinne. For C-vitamin er ferskvare. Nesten same kva du puttar det inn i, forsvinn det sakte med sikkert med tida.

Med andre ord er nypoteta god på det ho kan: å vere fersk. Å verte eten med éin gong ho kjem opp av jorda, og å markere ein sesong.

Truleg er sjarmen med nypoteta noko mykje meir enn berre smaken. Ho er ein institusjon, eit vegmerke og ein tradisjon vi ikkje har for mange av. Det er ikkje mykje vi et til berre éi tid på året lenger.

Men særleg mykje tidlegare treng ikkje nypoteta kome. Ho treng heller ikkje verte større. Og er det noko den norske sommaren ikkje treng, er det meir utvatning.

Eit lite stalltips på tampen: Toler du litt farge på skalet, gå for dei raude nypotetsortane Juno og Rutt, som er meir mjølne enn dei gule systrene. God potetsommar!

Siri Helle