Kjensla av tid
Karl Petter Jernberg visste at motstandaren måtte nå ferja.
Foto: Rolf Haug
Sjakknostalgi er minnet om den gongen eit sjakkparti tok tid. Lang tid. Og vi hadde publikum; dei var ikkje mange, men dei var menneske i tid og rom som slukte ein geisp eit par meter frå tausperringane. I dag går alt mykje snøggare, og alle tilskodarane sit heime på internett.
Før sjakklokka kom i bruk fyrste gong i London i 1883, gjekk det historier om parti som vart avbrotne av domaren då båe spelarane hadde sovna. Vegard Steen, ein sjakkveteran frå Gjøvik, søv berre når motstandaren er i trekket. Han vaknar automatisk av den vesle ljoden frå sjakkbrikka. Men ein gong vakna han ikkje av trekket til motstandaren, og ein måtte vekkja han: «Skal ein ikkje få sova i fred», mumla Steen og gjorde trekket sitt.
Dagbladet skreiv for 40 år sidan om ein tromsøspelar som sovna, fekk kongen i auga og måtte på sjukehus. Ei anna historie er frå Karl Petter Jernberg, æresmedlem i Tromsø sjakklubb. Han hadde tapt alt i turneringa, men fekk revansje i siste runde: «Æ sto tårn under, og han tilbydde remis. Men æ avslo. Æ vesste han måtte ta ferga.»
Mest ekstremt var postsjakk, der eit parti kunne ta fleire år. Under ein poststreik i England i 1971 rapporterte ein spelar i tidsskriftet Chess: Mellom det femte og sjette trekket mitt fekk eg bart.
I klassisk turneringssjakk var tenkjetida som regel to og ein halv time for kvar spelar på dei fyrste 40 trekka før ein fekk ny tid. Ein kunne gjerne halda det gåande i sju–åtte timar. Rekorden er 24 timar effektivt spel i eit parti på 193 trekk frå Israel i 1980.
Estlendaren Paul Keres (1916–1975), ein av dei beste stormeistrane som aldri var verdsmeister, tok seg av og til «tjue minutt» når han sjølv var i trekket. «Publikum trur eg tenkjer på noko djupt, men eg har ikkje ein tanke i hovudet. Eg nyttar ein teknikk der eg søv med opne auge.»
Til slutt eit døme på kombinasjonen av fysisk publikum og tid: Verdsmeisteren Mikhail Tal (1936–1992) hadde tenkt å gje opp partiet då stillinga på brettet var vonlaus, men kona hans fanga opp situasjonen og kviskra på latvisk: «Han har ikkje gjort 40 trekk.» Tal tok ein titt på noteringsskjemaet og klokka til motstandaren. Tal hadde vunne på tid.
Atle Grønn
Atle Grønn er internasjonal meister i sjakk.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Sjakknostalgi er minnet om den gongen eit sjakkparti tok tid. Lang tid. Og vi hadde publikum; dei var ikkje mange, men dei var menneske i tid og rom som slukte ein geisp eit par meter frå tausperringane. I dag går alt mykje snøggare, og alle tilskodarane sit heime på internett.
Før sjakklokka kom i bruk fyrste gong i London i 1883, gjekk det historier om parti som vart avbrotne av domaren då båe spelarane hadde sovna. Vegard Steen, ein sjakkveteran frå Gjøvik, søv berre når motstandaren er i trekket. Han vaknar automatisk av den vesle ljoden frå sjakkbrikka. Men ein gong vakna han ikkje av trekket til motstandaren, og ein måtte vekkja han: «Skal ein ikkje få sova i fred», mumla Steen og gjorde trekket sitt.
Dagbladet skreiv for 40 år sidan om ein tromsøspelar som sovna, fekk kongen i auga og måtte på sjukehus. Ei anna historie er frå Karl Petter Jernberg, æresmedlem i Tromsø sjakklubb. Han hadde tapt alt i turneringa, men fekk revansje i siste runde: «Æ sto tårn under, og han tilbydde remis. Men æ avslo. Æ vesste han måtte ta ferga.»
Mest ekstremt var postsjakk, der eit parti kunne ta fleire år. Under ein poststreik i England i 1971 rapporterte ein spelar i tidsskriftet Chess: Mellom det femte og sjette trekket mitt fekk eg bart.
I klassisk turneringssjakk var tenkjetida som regel to og ein halv time for kvar spelar på dei fyrste 40 trekka før ein fekk ny tid. Ein kunne gjerne halda det gåande i sju–åtte timar. Rekorden er 24 timar effektivt spel i eit parti på 193 trekk frå Israel i 1980.
Estlendaren Paul Keres (1916–1975), ein av dei beste stormeistrane som aldri var verdsmeister, tok seg av og til «tjue minutt» når han sjølv var i trekket. «Publikum trur eg tenkjer på noko djupt, men eg har ikkje ein tanke i hovudet. Eg nyttar ein teknikk der eg søv med opne auge.»
Til slutt eit døme på kombinasjonen av fysisk publikum og tid: Verdsmeisteren Mikhail Tal (1936–1992) hadde tenkt å gje opp partiet då stillinga på brettet var vonlaus, men kona hans fanga opp situasjonen og kviskra på latvisk: «Han har ikkje gjort 40 trekk.» Tal tok ein titt på noteringsskjemaet og klokka til motstandaren. Tal hadde vunne på tid.
Atle Grønn
Atle Grønn er internasjonal meister i sjakk.
Fleire artiklar
Trea vil fortelje meg noko, skriv Ranveig Lovise Bungum.
Foto: Trond Mjøs
Kva ospa og dei andre trea kan fortelje oss
Anders Hovden.
Foto via Wikimedia Commons
Hovdens fredssalme
I 1923 sende Anders Hovden salmen «Joleklokker yver jordi» til bladet Under Kirkehvælv, der han kom på trykk same året.
I kvardagen kan det verte litt stress, til dømes får du ikkje den grøne pynten heilt perfekt. Men her er den herlege tomatsuppa mi med skrei.
Foto: Dagfinn Nordbø
Kvardagen
Det er dei det er flest av, kvardagane.
Teikning: May Linn Clement
Det skulle berre mangla
Det er nok ikkje manglande hjartelag som gjer at folk er interesserte i ord.
Språkrådet har kåra «beredskapsvenn» til årets nyord. Direktør i Språkrådet Åse Wetås seier det var eit openbert val.
Foto: Mariam Butt / NTB
Eit bilete på året som har gått
Språkdirektør Åse Wetås synest årets nyord er godt. At nye ord har stor påverknad, er fjorårets nyord, KI-generert, eit døme på.
Papiravisa