Den som er både stivnakka og stiv i nakken, har det ikkje lett. Men det er heller ingen spøk å gå med for stive ski i stiv kuling. Då kan du verta stiv og støl og stivfrosen attpå. Nei, det er betre å vera stivpynta og eta stivpiska krem!

Men no held det på å glida heilt ut her – me får stiva oss opp med litt ordhistorie. Stiv er eit låneord, men det har vore med oss so lenge at det er oppført i Våre arveord av Bjorvand og Lindeman. Der kan me lesa at vårt stiv – til liks med dansk stiv og svensk styv – er lånt frå lågtysk stif. Andre former av same ordet er engelsk stiff og tysk steif. I norrønt finn me ikkje dette adjektivet, men me finn det avleidde substantivet stífla (‘demning’) og verbet stífla (‘stemma, demma opp’). Alle desse orda kjem truleg av ei indoeuropeisk rot med grunntydinga ‘verta fast, stiv’. Men kva er stivleik for noko?

I utgangspunktet tyder stiv ‘ubøyeleg eller lite bøyeleg’. Me kan kjøpa bøker med stive permar, gå med stiveskaut eller stiv snipp og ha ein stiv fot. Men me kan òg bruka stiv om ting og fenomen som ikkje kan eller skal bøyast i vanleg meining. Når me seier at fløyten vert stiv, meiner me at han vert tjukk og fast. Og når me seier at det blæs stivt og at prisane og drammane er stive, nyttar me stiv til å målbera at noko er hardt, sterkt, kraftig og drygt. Den som er stiv i engelsk, har solide kunnskapar om målet. Og den som «held på stivare og verre», gyv på med full styrke eller går for full maskin. Med andre ord: Det stive er alt anna enn mjukt, veikt, mildt og smått.

Sameleis er stiv åtferd det motsette av laus, ledig og likefram åtferd. Den som helsar og smiler stivt, ter seg ufritt eller tilgjort. Merk elles at det er stor skilnad mellom å vera stivnakka (strid og sta), stivnasa (sjølvgod) og stivøyrd (svært merksam, som lyder merksamt). Du kan òg vera stivøygd og sjå stivt på noko eller nokon. Men om du stivstirer på einkvan i fire stive timar, kan det henda at nokon grip inn, og då tykkjer du kanskje at dei held seg med eit stivbeint regelverk. Me kan i alle fall slå fast at språket har eit høgt stive- eller stivelsesinnhald: Her kan me symja i avstiving, oppstiving og anna stiving til stivkrampen tek oss. Men ordet stiv stivnar ikkje. Det smyg og smett inn i setningane våre.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com