Folk som bur i Svelgen, svelgjer nok ikkje meir enn andre. Ikkje har dei større svelg heller. Men stadnamnet hjelper oss med å sjå samanhengen mellom straumar og slukhalsar. Mange fossar, straumfulle sund og elvar har namn med svelg i seg, som Svelgen, Svelgjande, Svelga og Svelgselva. Norrønt svelgr tyder både ‘straumkvervel, malstraum’ og ‘slukhals’, og samnemnaren er at noko vert soge ned og forsvinn.

Me veit ikkje for visst kvar svelg og svelgja kjem frå, men det er i alle fall tale om germansk fellesgods. I nokre av måla vert svelgja nytta om det å føra mat, drykk eller liknande ned i matrøyret på vanleg vis, til dømes engelsk swallow og færøysk svølgja. I andre mål vert verbet helst nytta om å svelgja grådig og snøgt, til dømes islandsk svelgja (‘sluka, hella i seg’) og tysk schwelgen (‘gassa seg; nyta’). Dansk svælge vert stundom nytta på same måte: «De svælgede i livets goder» tyder at dei har meir enn nok av gode, og soleis rimar det med det tyske ordlaget «im Überfluss schwelgen» (‘velta seg i overflod’).

Same kva hovudtyding verbet har, eignar det seg godt i biletlege uttrykk. Engelsk har vendingar som «he was swallowed up by the crowd» (‘han vart slukt av folkehopen’), og mange stader vert svelgja bruka om å ‘ta unna (so det ikkje renn over)’, til dømes færøysk «áin (åa) svølgir ikki» og norsk «elva greier ikkje svelgja unna». Slikt er ekstra pinleg for dei elvane som har svelg i namnet.

Når me menneske svelgjer, skyv me noko ned i buken. Difor prøver me ofte å stogga kjenslereaksjonar med å svelgja: «Eg svelgde gråten.» «Ho svelgjer ein hikst.» Me kan òg bruka svelgja i tydinga ‘bita i seg, godta’: «Konklusjonen var tung å svelgja.» Men som regel er det mat og drykk me svelgjer, og det som går ned i svelget, er ofte ein svelg: ‘munnfull, slurk’. Svelg er likevel eit tøyeleg omgrep, for når nokon byd deg «ein kaffisvelg», får du gjerne ein og to fulle koppar – og kanskje mat attpå. Men det gjeld å føra godsakene ned i rett røyr. Det å uforvarande senda mat og drykk nedi luftrøyret kallar me å svelgja gale. Eller å svelgja rangt. Eller å svelgja i halsen. Svelgja i rangstrupen. Svelgja i ranga. Svelgja rangvegen. Svelgja seg i skrova. Svelgja seg i sprove. Ja, det er eit under at me får i oss mat i det heile.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com