Noveller

Stina Stoor:

Bli som folk

Omsett av Geir Pollen
Gyldendal 2017

Dansaren og koreografen Jo Strømgren sa i eit intervju at første gongen han las Forvandlingen av Kafka, gjorde han det på spansk, eit språk han enno ikkje beherska. Då han tykte det stod at Gregor Samsa vakna ein morgon og var forvandla til eit insekt, trudde han ikkje sine eigne auge. Han slo opp i ordboka. Ho kunne berre bekrefte at det var insekt det dreidde seg om. Dette fekk Strømgren til å uttale at ein oftare burde lese bøker på eit anna språk, for då fekk ein eit slags hypermedvit om det som faktisk stod der, framfor å berre dure i veg på sitt eige språk og tenkje: «Insekt, ja, sjølvsagt». No tenkte han: «Insekt! Kor rart er ikkje det!»

Særeigen klang

Eg tenkjer på dette i møte med svenske Stina Stoors novellesamling Bli som folk. Ho er i Sverige sterkt kritikarrost for denne debuten, og blei nominert til den prestisjetunge Augustprisen for han. Det første som møter lesaren, er ei uventa språkføring. Ein stansar etter nokre få setningar og stussar på si eiga leseevne, eller på om omsetjaren har hatt ein søvnig dag på kontoret. (Eg veit at det er fornærmande å påstå at arbeidet har tatt éin dag, men det er no slik uttrykket går.) Ein må, som Strømgren, setje inn eit konsentrert blikk, gi seg over og stole på det som står der. Då skjønar ein at dette er ein klang særeigen for forfattaren, og at omsetjar Geir Pollen tvert om må ha vore typisk vaken i dette arbeidet.

Det kan låte slik: «Elgsøvnen hadde lukta, som gammelt gress og, og! Noe anna. Sånn, lukta lys natt med fjellvåken i sirkler over.» Eller: «Selv om Fredde, selvfølgelig. Kanskje bak hjørnet bare.» Ein treng konteksten for å femne heilskapen, men eksempla viser den språklege metoden, som gjennom dei ni novellene ofte heng saman med at dei er sett frå eit barneperspektiv; barn tenkjer ikkje alltid i vaksenlogiske språkvendingar. Men det er ikkje alltid forklaringa.

Utsikter og innsikter

Novellene er lagde til eit Bygde-Norrland der dei fleste lever under fattigslege kår. Foreldra klipper håret på barna sjølve, ungane går i avlagde klede, og mora i familien kan byte strikk i trusene framfor å kjøpe nye. Menneska i dette miljøet er gjerne såkalla ressurssvake, noko som nokre gongar kan verke nedslåande, andre gonger romme ein kjærleik som peiker nase til korleis livet er i meir blaserte, urbane strok.

I «Gaven» får vi draumane til ei mor om korleis ein kunne innreia eit forfalle hus, om ein berre hadde pengar til det. Men så handlar det ikkje berre om ein sum pengar. Ein må ha utsikter til dei òg, til eit anna liv, elles er det meiningslaust, og meiningsløysa pregar draumane: Dei blir tomme ord, og den som ytrar dei, blir så tafatt at det i alle fall ikkje kjem til å skje noka endring. Ein vond sirkel. Men barnet kan behalde ein slags optimisme: «Altså om man ikke akkurat like nøyaktig, som hun og jeg da allerede visste, hvordan det egentlig, nesten.»

I «Udyra» går to jenter som bur saman med far sin (som vi først møter på utedoen, med open dør), i ein bursdagsfest der vertane lever mykje finare enn dei. Det er forteljaren, ikkje jentene, som viser oss kor oppsiktsvekkjande feil presangen den yngste kjem med, er, og det er hjarteskjerande.

Ein er overlaten til kvarandre, til familie og vener, uansett korleis dei skikkar seg. Ein kan ikkje utan vidare velje eit anna liv i dette universet. Ein kan ikkje «bli som (andre) folk», men det kan hende ein alt er folk likevel.

Som novellesamling er dette først og fremst uhyre resurssterk litteratur.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er litteraturvitar og fast bokmeldar i Dag og Tid.