Noveller

Gaute M. Sortland:

Avsporingar

Samlaget

Frykta for at kloden skal bukke under av klimarasering, er no oppgradert til ein reell diagnose på angstkartet. Særleg blant unge menneske. Dei som er ramma av dette, kan bla om til ei tryggare bokmelding. Novellene i Gaute M. Sortlands Avsporingar krinsar nemleg om apokalypsen og kva som skjer med ulike menneske i møte med ein tenkt eller faktisk katastrofe.

Postapokalyptisk sveis

Det kan vere snakk om atomkrig, klimasamanbrot, meteorittar eller vulkanutbrot – utan at dette er nemnt anna enn som teoriar. Undergangen ligg der berre som premiss for tekstane.

Korleis tenker «prepparane», dei som bunkrar mat og utstyr og ATV-ar? Om ein forfattar veit at til hausten skal det skje noko grufullt med kloden, er det vits i å skrive ferdig boka då? Kva skal han tenke om frisøren som set alt inn på overleve, fordi han då blir den einaste frisøren og kan drive butikk igjen? Mange som har overlevd ein apokalypse, vil jo gjerne vere fine på håret.

Kva tenker småbarnsfaren om plutseleg sjukdom i familien? Er det håp for den eldre faren som ikkje har sett dottera si på tretti år, når han ikkje klarer å konsentrere seg om noko anna enn seg sjølv i den augneblinken ho står i døra?

Om ein blir invitert til ein sexorgie i jordas siste dagar, bør ein ta imot eller flykte? Kva gjer ein om alt rundt ein ligg i oske, og ein berre oppdagar eitt anna levande menneske og ein hund?

tørre sokkar

Det er ingen oppløftande tematikk Sortland har valt seg. Samstundes er det oppløftande litteratur. Kvar av dei ni tekstane kan sjåast som utsnitt av ulike røyndomar, eit kort blikk inn i eit menneskeliv i ein prekær situasjon. Når vi står midt i ei krise, er det faktisk tørre sokkar og ei nyoppreidd seng vi ønsker oss mest? Det kan vere.

Sortland skriv komprimerte, treffande tekster og overlèt til lesaren å filosofere vidare.

At han har kalla samlinga Avsporingar, kan tyde på at han legg til grunn ein «mal» for korleis ein skal takle kriser, som ingen av desse personane følgjer. Eller så er det nettopp ikkje mogleg for oss menneske å takle slike situasjonar utan å spore av. Kanskje må vi på sida av oss sjølv for å kunne leve med å ikkje overleve.

Kan hende er det også her humoren kjem inn; både forfattaren og karakterane hans møter av og til situasjonar med eit skeivt flir, ironisk distanse eller eit påtatt godt humør, kva anna skal ein gjere, liksom? Personleg er eg svak for at hovudpersonen i opningsnovella «Gabriels obo» kallar frisørnaboen sin «Frisør-Geir». Ikkje berre i omtale, men direkte til han: «– Hei, Anders! – Hei, Frisør-Geir.» Kanskje er det slik vi kjem til å klare å leve med tanken om undergangen, gå ut på gata og seie: «Hei, Røyrleggar-Trond!» «Hei, Frilansar-Kari!»

Det ror og ror

For meg er nok den beste av dei ni novellene «Ro seg ein tur» – trass i at ho ligg lengst frå scenarioet der sjølve kloden bukkar under. Her er det snakk om ein eksistensiell angst, og angsten for naturelementa, som ein jo òg er i hendene på når det er mørkt og ein er ute på sjøen og høyrer torevêret i det fjerne. Det kan vere skakande nok.

Tekstens udiskutable eigenverdi handlar òg om kor open han er: Overføringsverdien til novellesamlingas undergangstematikk er like til stades her som i dei tekstane det står «Åtvaring: Apokalypse» på. Dessutan kan han overførast til kva skrekk du måtte ønske.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er forfattar, nordist og fast bokmeldar i Dag og Tid.