Roman

Øyvind Vågnes:

Vesaas

Tiden, 2017

«Kvifor les vi skjønnlitteratur?» Slik byrjar vaskesetelen til romanen Vesaas av Øyvind Vågnes. Tittelen og sitatet får meg til å tenkje på mi eiga leseoppleving av Isslottet – ei bok som har ein djup gjenklang i denne romanen. Eg hugsar eg las den vakre historia om Unn og Siss på toget, og at eg blei slått av Vesaas’ evne til å skildre kontrastane mellom det trygge og det utrygge i både tenåringssjela og telemarksnaturen. Eg hugsar også korleis språket fekk alt til å bli opphøgd, som eit lys i kvardagens mørke.

«Lys i mørke» er vel ein daud metafor, tenkjer du kanskje. Men hos Vågnes får han nytt liv, da han bruker metaforen om mobiltelefonar som lyser opp menneska i bussen frå Bergen til Telemark. Vi møter ein norsklektor som motvillig er på veg til ein jobb som konsulent for det planlagde forfattarsenteret i Vinje. Han har tidligare vore i området for å skrive ein biografi om Tarjei Vesaas, men prosjektet blei skrinlagt av grunnar som gradvis blir nøsta opp i historia.

Kosteleg satire

Prosjektet fyller hovudpersonen Jon med stadig større frustrasjon. Vi finn meir enn eitt stikk til den norske kulturpolitikken her, med strategiplanar, team building med snøengelselfiar og levande kulturhus. Det er kosteleg med denne satiren, som til dømes når den patologisk entusiastiske prosjektleiaren Hermine foreslår å lage ein avatar av Vesaas som skal stå og ønskje velkommen til «det inste rommet», eit namn resepsjonisten på kommunetorget meiner er berre så Vesaas. Når Hermine snakkar om firmaet som lagar avatarar, seier ho: «InnoViz tenkjer heilskapleg i måten dei konseptualiserer på. Dei tenkjer seg ein interaksjon med Vesaas sjølv på tvers av alle plattformer. Ein app er ei praktisk og rasjonell løysing.»

Eg trur det er fleire enn meg som vil le høgt og mørkt av desse passasjane, der stor kultur møter strømlinja språk, digitalisering og marknadstenking. For vi kjenner det dessverre så altfor godt igjen. Ta til dømes Eidsvoll-utstillinga som blei bygd til jubileet i 2014. Noko av det første ein gjer der, er å «like» ein eidsvollsmann. Kva i all verda skal det lære oss om Grunnlova? Like lite som ein Vesaas-avatar lærar oss om Fuglane.

For tydeleg

Men sjølv om eg ønskjer denne kritikken av vår eiga tid velkommen, kan det nokre gonger bli for mykje og for tydeleg. For det blir berre klisjéfylt når Hermine tilstår at: «Eg har to tusen venner på skjermen, men når eg legg att lokket på dataskjermen, har eg ingen eg skal treffe,» Og sjølv om eg òg får vondt i språkhjartet av Home Sweet Home-skiltet og andre «påstandar om lykke» i huset Jon leiger, trur eg faktisk ikkje alt var betre og mindre tilskitna før Facebook og Ikea.

Heldigvis finst det ei parallellhistorie som ikkje er like pessimistisk på vegner av tida vi lever i. Jon blir kjend med lokalbibliotekaren Vivill og dotter hennar, Fatou. Fatou har ein hemmeleg nettsamtale med ei jente som kallar seg Mia, og når ho omsider skal møte henne, minner det oss om det forventingsfulle møtet mellom Siss og Unn: «Ho teiknar eit lite hjarte i flekken på vindauget. Eg skal stå og vente på deg i vegkanten. Orda brenn i lomma. Ho løftar opp telefonen, fotograferer hjartet, sender det til henne.» Det er neste like vakkert som hos Vesaas sjølv.

Alt i alt er dette ein underhaldande bok om korleis kulturarven vårt vert trua av den store, digitale overflata som pregar og stressar samtida. Samstundes fortel Vågnes ein moderne versjon av Isslottet, som viser at det finst ekte og inderleg kjærleik også i iPhone-tida. Takk og lov.

Birgitte Gustava Røthe Bjørnøy

Birgitte Gustava Røthe Bjørnøy er norsklærar og kritikar.

Sidan Øyvind Vågnes er fast skribent i Dag og Tid, vert boka hans meld av ein meldar utanfrå.