Sakprosa

Bjørn Gabrielsen:

Skjermslaver

Kagge Forlag

Då journalist og litteraturkritikar Bjørn Gabrielsen innsåg kor negativ påverknad skjermbruk hadde på både barn og vaksne i familien, la han ned forbod mot skjerm og smarttelefon heime. Barna hans er seks og ni år gamle. I Skjermslaver reiser han kritiske spørsmål om den teknologiske utviklinga og det aukande digitale trykket vi blir utsette for.

Medievanar i endring

For ikkje så mange år sidan var mobiltelefonen ein mobil telefon, eit lite apparat ein kunne ringe og sende tekstmeldingar med. I dag er han så uendeleg mykje meir. Kopla til internett gir han uavgrensa tilgang til spel, sosiale medium, underhaldning og all slags informasjon. Smarttelefon og nettbrett er allemannseige, og utviklinga går snøgt. Barn langt ned i alder får tilgang til den nyaste teknologien. Det er mest alltid ein skjerm å gripe til, alt frå hendig lommeformat til store TV-skjermar på lett synleg plass i heimen. I det offentlege rommet blir vi òg eksponerte for skjermar, og i skulen er det digital storsatsing med skjermundervisning og nettbrett og berbare datamaskiner til elevane. Kva gjer ein så massiv digital tilgang og skjermbruk med oss, og korleis kan vi handtere utfordringane han måtte føre med seg?

Gabrielsen er oppteken av korleis skjermtida går på kostnad av andre og viktigare gjeremål, til dømes sosialt liv, felles aktivitetar og å ha nok av god gamaldags tid til å kjede seg. Å etterkome trongen til å sjekke telefonen kvart femte minutt har innverknad på kommunikasjonen og samkvemmet vi har med menneska rundt oss.

Internett gir beinveges tilfredsstilling og superrask respons. Det kjappe vinn som oftast over det langsame, slik levande bilete vinn over stilleståande tekst. Det er lett å tenkje seg kva eit barn vil rette merksemda mot når valet står mellom å opne ei ukjend bok utan bilete og å bli underheldt via ein skjerm. Forresten, er lesing og fysiske bøker eigentleg særleg viktig i ei moderne tid? Bjørn Gabrielsen gir klåre svar på dette spørsmålet.

Drastiske grep

Bjørn Gabrielsen har som sagt innført skjermforbod heime hos seg. Der herskar eit strengt analogt regime, i alle fall i fritida. Ungane kan ta datamaskina si med heim frå skulen éin dag i veka, men då skal dei brukast berre til leksearbeid. Han meiner vidare at aldersgrensa for smarttelefon bør vere 18 år. Tastetelefon, eller dumtelefon, som han blir kalla i boka, er tilstrekkeleg for å halde naudsynt kontakt med andre.

Gabrielsen innser at kutt i tilgang til skjermar og internett kan vere ein tøff kamp, men at grensene må vere tydelege og skjermtilgangen minimal, om ein skal lukkast. Det nyttar lite å ha godteriet ståande framme og forvente at barna ikkje vil mase om å smake. Gabrielsen samanliknar det å ha ein skjerm synleg i huset med å ha ei kran på kjøkkenet med kakao som renn heile døgeret. Sjølv om ein freistar å avgrense kakaodrikkinga til etter leksene, og mellom klokka seks og sju om kvelden, vil krana likevel forstyrre heile tida. Slå av ruteren og gøym skjermane, er rådet han gir. Det er den beste metoden for å unngå at krangel om skjermbruk skal vere ein del av kvardagen i heimen.

Kritiske røyster

Ein kan saktens kjenne trong til å le av Gabrielsens synspunkt og haldningar til teknologi, men går ein berre litt djupare inn i poenga hans, snik det seg inn ein kjølig klang av tvil i latteren. Det er lett å kjenne seg att i det han seier, spesielt for den som er forelder.

Skjermslaver er ei kampbok. Det slår forfattaren sjølv fast i forordet. Mest av alt er det kampen for barna som opptek han. Han meiner kontinuerleg og fri tilgang til skjerm og internett er skadeleg. Det kan til dømes gjere barn og ungdom utsette for overgrepsfare i sosiale medium. Minst like viktig som at foreldre tek ansvar for skjermbruk på heimebane, er det at styresmaktene kjenner sitt ansvar og tenkjer seg grundig om før det blir satsa stort på digitale undervisningsplattformer i skulen. At internett er ein tidstjuv og at måfåsurfing kan gi konsentrasjonsvanskar, er noko vi lett kjenner att. I Skjermslaver er det i tillegg fokus på dei underliggande marknadskreftene som skreddarsyr tilboda og informasjonen vi får, basert på nettsøka og klikkinga vi gjer. Individet har lite å stille opp mot overvakinga og manipulasjonen dei største og mektigaste teknologiselskapa står bak.

Gabrielsen er ikkje åleine om å skrive bok med digitalkritisk tema. Til dømes gir Gaute Brochmanns De digitale prøvekaninene ein kritisk gjennomgang av den digitale satsinga i skulen. Det herskar lite tvil om at det vil kome fleire digitalkritiske bøker. Til så lenge er det god grunn til å lytte til Bjørn Gabrielsen, sjølv om han kan framstå som både gamaldags og steil i teknologimotstanden sin. På fyndig, skarpsindig og velformulert vis, og med humor som bitande smartverktøy, opnar han med Skjermslaver dører inn til særs aktuelle og tankevekkande spørsmål i tida.

Per Roger Sandvik

Per Roger Sandvik er bibliotekar og frilansskribent.