Sakprosa

Mads Drange:

Medaljens pris. Dopingens moderne historie

Pax Forlag

Me har sett det før: Kameraet som zoomar inn på andletet til ei dømd kvinne nett i rette augneblinken, tårene som trillar i tagnad. I Carl Theodor Dreyers stumfilm Jean D’Arc frå 1928 er det tårene som talar om lagnaden til heltinna, før ho blir ført på bålet.

Hjå Therese Johaug såg me dei same tårene etter kunngjeringa av dommen i CAS. Dømd for det næraste ein kjem kjetteri i Vesten i dag – doping. Nokre få ord før blitshavet sette henne i lys loge. Banesåret på dei flammande leppene hennar, no lækte, men i auga såg me arret i sjela. Ein dreyersk augneblink.

Anatomien i teksten

I Mads Dranges andre bok om doping er det lite som minner om filmkunsten til den danske regissøren, jamvel om boka byrjar bra. Drange opnar med historia om ein belgisk lagmedarbeidar for eit sykkellag, som rullar over grensa til Frankrike med bilen full av EPO rett før Tour de France: blålysa, vegsperringa og den store skandalen i 1998. Men nett då hjernen varslar thriller, stoggar framdrifta i forteljinga heilt. Resten kunne like gjerne vore henta frå ei anatomibok: «Ved nedbryting av sukkermolekylet glukose kan det dannes så mange som 36 ATP-molekyler», og så bortetter.

Somme vil hevda at ein ikkje les bøker om doping i idretten for estetikken si skuld, men i ei bok om den moderne soga til dopet, og der ingrediensane er stormakter, kald krig og gløymde statar og demokratiske republikkar, ligg landet ope for drama og forteljing. Dei mest leseverdige bolkane er dei fine vignettane frå soga om dopinga som innleier kapitla. Men jamstilt med den noko meir akademiske tilnærminga til resten av innhaldet, vert dei ståande att som ein slags EPO for lesaren. Prestasjonen er så rå at ein vil sjå meir av slikt og ikkje: «Tilgangen av oksygen er igjen avhengig av hvor mye oksygen som tas opp i lungene».

Speed, blod og EPO

Same året som Dreyer kom med meisterverket sitt, 1928, lanserte den internasjonale friidrettsforbundet (IAAF), som fyrste organisasjon i verda, eit forbod mot stimulerande midlar. Sidan den gongen syner Drange at det har gått slag i slag fram til i dag. Han syner korleis doping har vore både stimulerande og prestasjonsaukande, om det er amfetamin i 60-åra, steroid i 80-åra eller EPO i 90-åra.

Andre interessante bolkar er drøftinga av statsstyrt doping som rådde i austblokklanda og i Kina, og ikkje minst påpeikinga av Russlands comeback på dette feltet frå inngangen til det noverande tiåret. Dimed er boka til Drange ein heilt grei introduksjon til dopingsoga. Ein vil tru ho kjem til å kome på pensumlistene i idrettsfag rundt om i landet.

Eg saknar eit blikk inn mot framtida. Drange har ei von om ein «idrettsverden hvor bruk av prestasjonsfremmende middel ikkje er regelen, men unntaket». Utfordringane frametter står nok heller i kø. Den norske forskaren Bjørn Barland har òg synt at doping er aukande i trim- og fitnessmiljø. Her er det ikkje draumen om gull som tel, men å sjå godt ut. Og vegen er òg kort over til organisert kriminalitet som står for forsyningslinjene. Kanskje er folkedoping eit større problem for samfunnet enn doping i toppidretten? Og verre: Når kjem den fyrste genmanipulerte utøvaren?

Noko er i alle høve blitt betre, det såkalla Goldmanns dilemma. I 80-åra spurde den amerikanske forskaren Robert Goldman idrettsfolk om dei ville ta ei magisk pille, vinne OL-gull, for så å døy året etter. Over 50 prosent svara ja. No er talet nede i 12 prosent.

Uansett er ikkje siste kapittel i dopingsoga skrive. Johaug er til dømes ikkje med i boka. Om ho blir ein ny Jean D’arc, ja, om statusen hennar blir endra frå kjettar til helgen, vil syne seg i eit framtidig verk om doping.

Asgeir Ueland

Asgeir Ueland er forfattar.