Roman

Merethe Lindstrøm:

Nord

Oktober 2017

Etter at Merethe Lindstrøm med den førre romanen, Etter vinterarkivene (2015), gav seg autofiksjonen i vald med stort hell, har ho no gått i ei heilt anna retning. I romanen med den anonyme tittelen Nord fortel ho ei historie kor poenget ikkje er å presentere bestemte personar i eit tid- og stadfesta miljø, men snarare å utforske ekstreme erfaringar. Dette pregar også lesaropplevinga. Trass i mange sterke scener er dette ei historie som aldri heilt løftar seg nok ut av det tenkte universet til at personane tek til å leve sitt eige liv i lesaren.

Karakteristisk språk

Hendingane vi får skildra, er skakande, og lidinga er av det langdryge og seige slaget: svolt, kulde, utmatting, einsemd, uvisse. Ein avmagra gut på 17 med deformert rygg er på vandring gjennom eit dystopisk landskap prega av bomba landsbyar, daude tre, støv, oske og gjørme. Etter kvart får vi glimt av den dramatiske forhistoria: opphald i fangeleir og ei dødsvandring gjennom Europa. Etter så vidt å ha unngått å bli avretta då han ikkje orka å gå meir, hamnar han hos ei ung enke som pleier han fordi ho treng å tru at det er ektemannen som er komen heim. Men det viser seg å ikkje bli ei trygg hamn.

Dei sterkaste partia i romanen er dei som skildrar korleis slik langvarig pine kan viske eit mennesket ut innanfrå og skyve det mot galskapen:

«Jeg liker ikke meg selv noe særlig lenger, derfor er det rart at jeg bare noen uker før jeg møtte gutten multipliserte den jeg er, ensomheten holdt ikke ut seg selv lenger og skapte en annen, men helt lik, oftere og oftere var jeg to.»

Lindstrøm har ei karakteristisk kjenslevar og uttrykksfull språkføring som spesielt i dei to siste bøkene av og til verkar omtrentleg på ein personleg måte, men andre gongar er suverent treffsikker. Sjå til dømes formuleringa midt i sitatet ovanfor, om einsemda som deler seg og blir to. Det kan verke upresist, men også vakkert flytande og ope. Det er ikkje heilt ulikt språkføringa til Ole Robert Sunde i den aktuelle romanen Penelope er syk, sjølv om bøkene elles er svært ulike. Eg ser dette språket som ein styrke, det gjer Lindstrøm god å lese uansett kva ho skriv om.

Liding utan namn

Det som reddar vitet til forteljaren i Nord, er møtet med ein yngre gut som blir med vidare. Men det ein minimal fellesskap dei deler. At dei ikkje har krefter til å verken snakke eller føle noko særleg, er spegla i måten boka er fortald på. Det er likevel ein veikskap at handlinga aldri kjem seg ut av ingenmannslandet. Karakterane inkarnerer seg aldri i personlegdomar ein som lesar opplever som meir enn representantar for visse erfaringar.

Eit teikn på at dette ubestemmelege er intendert av forfattaren, er at vi ikkje får vite kva hovudpersonane heiter. Forteljaren kallar sitt imaginære alter ego for Jol, etter ein tilbakeståande gut han kjende før. Den unge kvinna som reddar han, insisterer på å gi han namnet til ektemannen. Men kven han eigentleg er, er det ingen i landsbyen som interesserer seg for. Medvandraren blir berre kalla «gutten», og når dei kjem over eit forlate spedbarn, blir ho heitande «barnet». Har lidinga redusert dei til eksistensar nesten utan eigne identitetar?

Desse skildringane har ikkje berre relevans for andre-verdskrig-konteksten Lindstrøm skisserer, men også for liknande hendingar andre stader, som flyktningstraumen vi no ser frå sør og aust mot nord i Europa. Eg trur dette er ei bok som vil vekse ved nærare analyse, men førsteinntrykket er at stilen er for kontemplativ til å trenge gjennom panseret ein raskt utviklar i tider som desse.

Merete Røsvik Granlund

Merete Røsvik Granlund er litteraturvitar og fast bokmeldar i Dag og Tid.