– Vi ser at motstanden kjem opp når nokon ikkje er nøgd med avgjerder i helseforetaka. Da er foretaksmodellen noko ein kan skyte på. Men det er jo ikkje sikkert at det ville vore annleis med ei anna styreform, seier Anne Grethe Erlandsen, statssekretær i Helse- og omsorgsdepartementet..

Ho er overtydd om at reforma i 2001 var naudsynt.

– Eg er gammal nok til å ha opplevd både den gamle og nye modellen for sjukehusa, seier Erlandsen, som tidlegare har arbeidd som oversjukepleiar og kommunal helse- og sosialsjef.

– Fylkeskommunen fungerte ikkje som sjukehuseigar. Det var raude tal og inga styring. Etter at staten tok over, kom økonomien meir under kontroll. No klarer dei regionale helseforetaka å køyre med overskot, så dei kan planlegge for framtida, investere og kjøpe utstyr.

Glavalaget

– Har foretaksmodellen redusert byråkratiet i helsevesenet, slik intensjonen var i 2001?

– Ja. Fleire får rett hjelp og rask hjelp. Og så kan ein stønne over dette, men om vi skal vere sikre på at kvaliteten i behandlinga er god, må vi faktisk dokumentere korleis vi behandlar pasientane og rapportere om korleis det går med dei. Det krev ein del arbeid. Men ein rapport frå Legeforeningen i 2016 tyder på at talet på administrativt tilsette ikkje har auka.

– Helseminister Bent Høie var før svært kritisk til helseforetaka. «Det er for mange beslutningsledd, vi vil ha mindre byråkrati og vil kvitte oss med det glavalaget som finnes i dag», sa Høie i 2015. Kva gjorde at han endra syn?

– I alle helseorganisasjonar er det eit lag med glava mellom øvste leiar og legane som møter pasientane. Det må faktisk vere nokon imellom. Høie sette ned Kvinnsland-utvalet for å sjå på styringsmodellen i 2015, og utvalet tilrådde ikkje å endre styringssystem. Vi har enno ikkje funne ein betre måte å gjere det på.

Profesjonalitet

I 2012 var Høie også kritisk til den manglande demokratiske styringa av helseforetaka. Helsepolitiske avgjerder «bør fattes av folkevalgte, ikke ansiktsløse byråkrater», skreiv han i Aftenposten. Men under den sitjande regjeringa har det blitt færre politikarar i styra til dei regionale helseforetaka. I 2013 vart kravet om at halvparten av styremedlemmene skulle vere folkevalde, fjerna.

– Sjukehusa er komplekse organisasjonar som treng ulike typar kompetanse. Dei treng profesjonelle styre. Det er viktigare enn at det sit politikarar i styra som er opptekne av å «helse heim» til områda dei kjem frå, seier Anne Grethe Erlandsen.

– Men foretaksmodellen har gjort den demokratiske kontrollen med helsevesenet mindre?

– Det kjem an på korleis ein ser det. Kontrollen er flytta frå fylke til stat, og det var ei lukkeleg flytting. Det var ikkje styring med verken økonomien eller verksemda ved sjukehusa under fylka. No er det ei heilt anna nasjonal styring med helseforetaka. Statsråden har lagt fram ein nasjonal helse- og sjukehusplan som fortel kva sjukehusa skal drive med. Stortinget skal styre den overordna utviklinga, men den daglege drifta skal styrast av helseforetaka.

Modig

– Frå regjeringsperspektiv er vel mangelen på demokratisk styring ein fordel? Det kan vere greitt å sleppe å stå direkte ansvarleg når det er ein konflikt eller ein skandale i eit helseforetak?

– Bent Høie har vore tydeleg på at alle avgjerder om strukturen i helseforetaka, til dømes nedlegging av sjukehus, skal på hans bord. Han har vore så modig å gjere det, medan forgjengarane hans skubba det frå seg. Høie har ikkje skugga unna ansvaret. Og vi opplever ikkje at folk har slutta å seie frå til departementet når det er noko.

– Legeforeninga og sterke krefter i LO er mot foretaksmodellen. Det same er Senterpartiet, SV og KrF. Høgre og Frp gjekk til val i 2013 på å kutte foretaka. No er det opposisjon også i Ap. Kvifor er denne modellen likevel så seigliva?

– Det er fordi modellen har gode resultat, både fagleg og økonomisk.

– Det vil du seie eintydig?

– Ja. Det er orden og systematikk i dette på ein heilt annan måte enn i fylkeskommunen si tid, seier Anne Grethe Erlandsen.