Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Samfunn

250 år under hælen til Kina

Uigurane har aldri hatt ein Dalai Lama til å tale saka si i verda.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
1891
20190301
1891
20190301

Xinjiang er den største regionen i Kina, meir enn fire gonger så stor som Noreg, eit land av stepper, ørken og fjell, med kring 24 millionar innbyggarar. Det kinesiske namnet tyder «nytt territorium». Området kom under kinesisk kontroll under det ekspansive Qing-dynastiet på 1700-talet.

Nemninga uigur viser ikkje til eitt distinkt folk. Ordet stammar frå mellomkrigstida og er ei fellesnemning for fleire folkegrupper i Xinjiang som snakka ulike variantar av tyrkiske språk og hadde islam som religion. I 1930- og 1940-åra prøvde uigurar å opprette ein sjølvstendig republikk kalla Aust-Turkestan, med støtte frå Sovjetunionen, men Kina vann attende kontrollen.

Først etter revolusjonen i 1949 byrja kinesarane for alvor å kolonisere Xinjiang. Mange han-kinesarar flytta til regionen og endra demografien dramatisk. I 1949 utgjorde dei berre 8 prosent av folket i Xinjiang. I 2010 var han-kinesarane kring 40 prosent, medan uigurane utgjorde 45 prosent. Kasakhar er den tredje største folkegruppa. Undertrykkinga i regionen likna på situasjonen i Tibet, men fekk ikkje same internasjonale merksemd: Uigurane hadde ingen eksilleiar som Dalai Lama til å gjere saka si kjend.

Samanbrotet til Sovjetunionen i 1991 gjorde situa­sjonen spend i Xinjiang. Brått dukka det opp ei rekkje sjølvstendige statar i Sentral-Asia. Kasakhstan, Kirgisistan og Tadsjikistan grensar alle til Xinjiang, og uigurane hadde langt fleire kulturelle fellestrekk med folka i vest enn med han-kinesarane. Tanken om sjølvstende blussa opp att i Xinjiang, separatistane fekk vind i segla, og motstanden mot kinesarane fekk fleire valdelege utslag. Uigurar stod bak terroraksjonar, og i juli 2009 mista kring 200 menneske livet i opptøyar i distriktshovudstaden Urumqi. Sidan da har Beijing stadig stramma grepet i regionen.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Xinjiang er den største regionen i Kina, meir enn fire gonger så stor som Noreg, eit land av stepper, ørken og fjell, med kring 24 millionar innbyggarar. Det kinesiske namnet tyder «nytt territorium». Området kom under kinesisk kontroll under det ekspansive Qing-dynastiet på 1700-talet.

Nemninga uigur viser ikkje til eitt distinkt folk. Ordet stammar frå mellomkrigstida og er ei fellesnemning for fleire folkegrupper i Xinjiang som snakka ulike variantar av tyrkiske språk og hadde islam som religion. I 1930- og 1940-åra prøvde uigurar å opprette ein sjølvstendig republikk kalla Aust-Turkestan, med støtte frå Sovjetunionen, men Kina vann attende kontrollen.

Først etter revolusjonen i 1949 byrja kinesarane for alvor å kolonisere Xinjiang. Mange han-kinesarar flytta til regionen og endra demografien dramatisk. I 1949 utgjorde dei berre 8 prosent av folket i Xinjiang. I 2010 var han-kinesarane kring 40 prosent, medan uigurane utgjorde 45 prosent. Kasakhar er den tredje største folkegruppa. Undertrykkinga i regionen likna på situasjonen i Tibet, men fekk ikkje same internasjonale merksemd: Uigurane hadde ingen eksilleiar som Dalai Lama til å gjere saka si kjend.

Samanbrotet til Sovjetunionen i 1991 gjorde situa­sjonen spend i Xinjiang. Brått dukka det opp ei rekkje sjølvstendige statar i Sentral-Asia. Kasakhstan, Kirgisistan og Tadsjikistan grensar alle til Xinjiang, og uigurane hadde langt fleire kulturelle fellestrekk med folka i vest enn med han-kinesarane. Tanken om sjølvstende blussa opp att i Xinjiang, separatistane fekk vind i segla, og motstanden mot kinesarane fekk fleire valdelege utslag. Uigurar stod bak terroraksjonar, og i juli 2009 mista kring 200 menneske livet i opptøyar i distriktshovudstaden Urumqi. Sidan da har Beijing stadig stramma grepet i regionen.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Eit langt utdanningsløp kan by på store utfordringar for dei som har ADHD. Eit aukande antal vaksne oppsøker helsetenesta, inkludert dyre privatklinikkar, for å få ein diagnose.

Eit langt utdanningsløp kan by på store utfordringar for dei som har ADHD. Eit aukande antal vaksne oppsøker helsetenesta, inkludert dyre privatklinikkar, for å få ein diagnose.

Foto: Gorm Kallestad / AP / NTB

HelseSamfunn

– ADHD-diagnosen skal henge høgt

Det har vore ein kraftig auke i talet på ADHD-diagnosar og bruken av ADHD-medisin dei siste åra. Blir diagnosen utvatna når kjendisar snakkar han opp?

Marita Liabø
Eit langt utdanningsløp kan by på store utfordringar for dei som har ADHD. Eit aukande antal vaksne oppsøker helsetenesta, inkludert dyre privatklinikkar, for å få ein diagnose.

Eit langt utdanningsløp kan by på store utfordringar for dei som har ADHD. Eit aukande antal vaksne oppsøker helsetenesta, inkludert dyre privatklinikkar, for å få ein diagnose.

Foto: Gorm Kallestad / AP / NTB

HelseSamfunn

– ADHD-diagnosen skal henge høgt

Det har vore ein kraftig auke i talet på ADHD-diagnosar og bruken av ADHD-medisin dei siste åra. Blir diagnosen utvatna når kjendisar snakkar han opp?

Marita Liabø
Jørgen Boassen har vorte kjend langt utanfor Grønlands grenser etter at han viste Donald Trump jr. omkring i Nuuk.

Jørgen Boassen har vorte kjend langt utanfor Grønlands grenser etter at han viste Donald Trump jr. omkring i Nuuk.

Foto: Christiane Jordheim Larsen

UtanriksSamfunn
Christiane Jordheim Larsen

Alle auge på Grønland

NUUK, GRØNLAND: 2025 starta med vaksenopplæring om Grønlands geopolitiske betyding. Saman med store delar av den vestlege pressa har eg følgt spora etter Donald Trump jr. i hovudstaden Nuuk. 

Afghanarane som spelar i filmen til Raha Amirfazli og Alireza Ghasemi, har flykta frå Iran.

Afghanarane som spelar i filmen til Raha Amirfazli og Alireza Ghasemi, har flykta frå Iran.

Foto frå filmen

FilmMeldingar
Håkon Tveit

Filmglede

Det er alltid kjekt å opne det nye året med mykje film.

Torje Hommedal Knausgård tek mastergrad i fransk ved Universitetet i Oslo. Lea Marie Krona gjer det same i tysk. Dei har få å sitje i kollokviegruppe med.

Torje Hommedal Knausgård tek mastergrad i fransk ved Universitetet i Oslo. Lea Marie Krona gjer det same i tysk. Dei har få å sitje i kollokviegruppe med.

Foto: Sigurd Arnekleiv Bækkelund

UtdanningSamfunn
Sigurd Arnekleiv Bækkelund

Framandspråka forsvinn

Tilgangen på framandspråk er større enn nokon gong. Likevel er det stadig færre som vil studere dei.

Eit russisk droneåtak råkar ei bustadblokk i Kyiv 10. januar.

Eit russisk droneåtak råkar ei bustadblokk i Kyiv 10. januar.

Foto: Gleb Garanich / Reuters / NTB

KrigSamfunn

Ingen Uber i Belarus

Å forstyrre GPS-system handlar ikkje berre om å forvirre russiske dronar. Det gjeld å dirigere dei slik at dei forlèt ukrainsk luftrom fullstendig.

Andrej Kurkov
Eit russisk droneåtak råkar ei bustadblokk i Kyiv 10. januar.

Eit russisk droneåtak råkar ei bustadblokk i Kyiv 10. januar.

Foto: Gleb Garanich / Reuters / NTB

KrigSamfunn

Ingen Uber i Belarus

Å forstyrre GPS-system handlar ikkje berre om å forvirre russiske dronar. Det gjeld å dirigere dei slik at dei forlèt ukrainsk luftrom fullstendig.

Andrej Kurkov

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis