250 år under hælen til Kina
Uigurane har aldri hatt ein Dalai Lama til å tale saka si i verda.
Xinjiang er den største regionen i Kina, meir enn fire gonger så stor som Noreg, eit land av stepper, ørken og fjell, med kring 24 millionar innbyggarar. Det kinesiske namnet tyder «nytt territorium». Området kom under kinesisk kontroll under det ekspansive Qing-dynastiet på 1700-talet.
Nemninga uigur viser ikkje til eitt distinkt folk. Ordet stammar frå mellomkrigstida og er ei fellesnemning for fleire folkegrupper i Xinjiang som snakka ulike variantar av tyrkiske språk og hadde islam som religion. I 1930- og 1940-åra prøvde uigurar å opprette ein sjølvstendig republikk kalla Aust-Turkestan, med støtte frå Sovjetunionen, men Kina vann attende kontrollen.
Først etter revolusjonen i 1949 byrja kinesarane for alvor å kolonisere Xinjiang. Mange han-kinesarar flytta til regionen og endra demografien dramatisk. I 1949 utgjorde dei berre 8 prosent av folket i Xinjiang. I 2010 var han-kinesarane kring 40 prosent, medan uigurane utgjorde 45 prosent. Kasakhar er den tredje største folkegruppa. Undertrykkinga i regionen likna på situasjonen i Tibet, men fekk ikkje same internasjonale merksemd: Uigurane hadde ingen eksilleiar som Dalai Lama til å gjere saka si kjend.
Samanbrotet til Sovjetunionen i 1991 gjorde situasjonen spend i Xinjiang. Brått dukka det opp ei rekkje sjølvstendige statar i Sentral-Asia. Kasakhstan, Kirgisistan og Tadsjikistan grensar alle til Xinjiang, og uigurane hadde langt fleire kulturelle fellestrekk med folka i vest enn med han-kinesarane. Tanken om sjølvstende blussa opp att i Xinjiang, separatistane fekk vind i segla, og motstanden mot kinesarane fekk fleire valdelege utslag. Uigurar stod bak terroraksjonar, og i juli 2009 mista kring 200 menneske livet i opptøyar i distriktshovudstaden Urumqi. Sidan da har Beijing stadig stramma grepet i regionen.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Xinjiang er den største regionen i Kina, meir enn fire gonger så stor som Noreg, eit land av stepper, ørken og fjell, med kring 24 millionar innbyggarar. Det kinesiske namnet tyder «nytt territorium». Området kom under kinesisk kontroll under det ekspansive Qing-dynastiet på 1700-talet.
Nemninga uigur viser ikkje til eitt distinkt folk. Ordet stammar frå mellomkrigstida og er ei fellesnemning for fleire folkegrupper i Xinjiang som snakka ulike variantar av tyrkiske språk og hadde islam som religion. I 1930- og 1940-åra prøvde uigurar å opprette ein sjølvstendig republikk kalla Aust-Turkestan, med støtte frå Sovjetunionen, men Kina vann attende kontrollen.
Først etter revolusjonen i 1949 byrja kinesarane for alvor å kolonisere Xinjiang. Mange han-kinesarar flytta til regionen og endra demografien dramatisk. I 1949 utgjorde dei berre 8 prosent av folket i Xinjiang. I 2010 var han-kinesarane kring 40 prosent, medan uigurane utgjorde 45 prosent. Kasakhar er den tredje største folkegruppa. Undertrykkinga i regionen likna på situasjonen i Tibet, men fekk ikkje same internasjonale merksemd: Uigurane hadde ingen eksilleiar som Dalai Lama til å gjere saka si kjend.
Samanbrotet til Sovjetunionen i 1991 gjorde situasjonen spend i Xinjiang. Brått dukka det opp ei rekkje sjølvstendige statar i Sentral-Asia. Kasakhstan, Kirgisistan og Tadsjikistan grensar alle til Xinjiang, og uigurane hadde langt fleire kulturelle fellestrekk med folka i vest enn med han-kinesarane. Tanken om sjølvstende blussa opp att i Xinjiang, separatistane fekk vind i segla, og motstanden mot kinesarane fekk fleire valdelege utslag. Uigurar stod bak terroraksjonar, og i juli 2009 mista kring 200 menneske livet i opptøyar i distriktshovudstaden Urumqi. Sidan da har Beijing stadig stramma grepet i regionen.
Fleire artiklar
Marianne Nielsen i hovudrolla som Winnie. Gerald Pettersen spelar Willie.
Foto: Sebastian Dalseide
Beckett-klassikar av godt merke
Glade dager byr på ein strålande skodespelarprestasjon av Marianne Nielsen.
Ingrid Storholmen har teke utgangspunkt i eit stort datamateriale om folkehelsa i Nord-Trøndelag.
Foto: Merete Haseth
Våren over mannalivet
Ingrid Storholmen gjer tørre helsedata om til levande liv i Bloddråpetall.
Takumi (Hitoshi Omika) og dottera Hana (Ryo Nishikawa) lever eit roleg liv på bygda, som no kan få ein «glampingplass».
Foto: Another World Entertainment
Djevelen i detaljane
By mot land er eit sentralt tema i endå ein framifrå film av Ryusuke Hamaguchi.
Finaste finnbiffen med grøne erter, potet og tyting.
Foto: Dagfinn Nordbø
Finaste finnbiffen
«Seier eg at eg skal invitere på finnbiff, blir folk berre glade. Dei veit at dei skal få smake noko av det beste landet vårt har å by på av ingrediensar, med reinkjøt som helten.»
KrF-leiar Dag Inge Ulstein får ikkje Stortinget med seg på å endre retningslinjene for kjønnsundervisning i skulen.
Thomas Fure / NTB
Utfordrar kjønnsundervisninga
Norske skulebøker kan gjere elevar usikre på kva kjønn dei har, meiner KrF-leiar Dag Inge Ulstein.