250 år under hælen til Kina
Uigurane har aldri hatt ein Dalai Lama til å tale saka si i verda.
Xinjiang er den største regionen i Kina, meir enn fire gonger så stor som Noreg, eit land av stepper, ørken og fjell, med kring 24 millionar innbyggarar. Det kinesiske namnet tyder «nytt territorium». Området kom under kinesisk kontroll under det ekspansive Qing-dynastiet på 1700-talet.
Nemninga uigur viser ikkje til eitt distinkt folk. Ordet stammar frå mellomkrigstida og er ei fellesnemning for fleire folkegrupper i Xinjiang som snakka ulike variantar av tyrkiske språk og hadde islam som religion. I 1930- og 1940-åra prøvde uigurar å opprette ein sjølvstendig republikk kalla Aust-Turkestan, med støtte frå Sovjetunionen, men Kina vann attende kontrollen.
Først etter revolusjonen i 1949 byrja kinesarane for alvor å kolonisere Xinjiang. Mange han-kinesarar flytta til regionen og endra demografien dramatisk. I 1949 utgjorde dei berre 8 prosent av folket i Xinjiang. I 2010 var han-kinesarane kring 40 prosent, medan uigurane utgjorde 45 prosent. Kasakhar er den tredje største folkegruppa. Undertrykkinga i regionen likna på situasjonen i Tibet, men fekk ikkje same internasjonale merksemd: Uigurane hadde ingen eksilleiar som Dalai Lama til å gjere saka si kjend.
Samanbrotet til Sovjetunionen i 1991 gjorde situasjonen spend i Xinjiang. Brått dukka det opp ei rekkje sjølvstendige statar i Sentral-Asia. Kasakhstan, Kirgisistan og Tadsjikistan grensar alle til Xinjiang, og uigurane hadde langt fleire kulturelle fellestrekk med folka i vest enn med han-kinesarane. Tanken om sjølvstende blussa opp att i Xinjiang, separatistane fekk vind i segla, og motstanden mot kinesarane fekk fleire valdelege utslag. Uigurar stod bak terroraksjonar, og i juli 2009 mista kring 200 menneske livet i opptøyar i distriktshovudstaden Urumqi. Sidan da har Beijing stadig stramma grepet i regionen.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Xinjiang er den største regionen i Kina, meir enn fire gonger så stor som Noreg, eit land av stepper, ørken og fjell, med kring 24 millionar innbyggarar. Det kinesiske namnet tyder «nytt territorium». Området kom under kinesisk kontroll under det ekspansive Qing-dynastiet på 1700-talet.
Nemninga uigur viser ikkje til eitt distinkt folk. Ordet stammar frå mellomkrigstida og er ei fellesnemning for fleire folkegrupper i Xinjiang som snakka ulike variantar av tyrkiske språk og hadde islam som religion. I 1930- og 1940-åra prøvde uigurar å opprette ein sjølvstendig republikk kalla Aust-Turkestan, med støtte frå Sovjetunionen, men Kina vann attende kontrollen.
Først etter revolusjonen i 1949 byrja kinesarane for alvor å kolonisere Xinjiang. Mange han-kinesarar flytta til regionen og endra demografien dramatisk. I 1949 utgjorde dei berre 8 prosent av folket i Xinjiang. I 2010 var han-kinesarane kring 40 prosent, medan uigurane utgjorde 45 prosent. Kasakhar er den tredje største folkegruppa. Undertrykkinga i regionen likna på situasjonen i Tibet, men fekk ikkje same internasjonale merksemd: Uigurane hadde ingen eksilleiar som Dalai Lama til å gjere saka si kjend.
Samanbrotet til Sovjetunionen i 1991 gjorde situasjonen spend i Xinjiang. Brått dukka det opp ei rekkje sjølvstendige statar i Sentral-Asia. Kasakhstan, Kirgisistan og Tadsjikistan grensar alle til Xinjiang, og uigurane hadde langt fleire kulturelle fellestrekk med folka i vest enn med han-kinesarane. Tanken om sjølvstende blussa opp att i Xinjiang, separatistane fekk vind i segla, og motstanden mot kinesarane fekk fleire valdelege utslag. Uigurar stod bak terroraksjonar, og i juli 2009 mista kring 200 menneske livet i opptøyar i distriktshovudstaden Urumqi. Sidan da har Beijing stadig stramma grepet i regionen.
Fleire artiklar
Jørgen Boassen har vorte kjend langt utanfor Grønlands grenser etter at han viste Donald Trump jr. omkring i Nuuk.
Foto: Christiane Jordheim Larsen
Alle auge på Grønland
NUUK, GRØNLAND: 2025 starta med vaksenopplæring om Grønlands geopolitiske betyding. Saman med store delar av den vestlege pressa har eg følgt spora etter Donald Trump jr. i hovudstaden Nuuk.
Afghanarane som spelar i filmen til Raha Amirfazli og Alireza Ghasemi, har flykta frå Iran.
Foto frå filmen
Filmglede
Det er alltid kjekt å opne det nye året med mykje film.
Torje Hommedal Knausgård tek mastergrad i fransk ved Universitetet i Oslo. Lea Marie Krona gjer det same i tysk. Dei har få å sitje i kollokviegruppe med.
Foto: Sigurd Arnekleiv Bækkelund
Framandspråka forsvinn
Tilgangen på framandspråk er større enn nokon gong. Likevel er det stadig færre som vil studere dei.
Teikning: May Linn Clement
Forgard i nord
Kan USA kome til å ta over Grønland med makt?
Familien Nerdrum ved garden i Stavern.
Foto: Agnete Brun / NRK
Ikkje alt er politikk
Politiseringa av Nerdrum-familien er påfallande i lys av kor upolitisk Nerdrum eigentleg er.