Andreas Hompland

hompland@online.no

Norske vinnarar skal ikkje berre vinna, dei skal også ha fortent å vinna. Dei skal ikkje koma lett til det; dei skal ha gjort ein ærleg jobb, kjempa hardt, lagt ned ein enorm arbeidsinnsats, vore tolmodige og audmjuke.

Etterpå skal dei med grautete røyst seia at det var så sinnsjukt at det er vanskeleg å setta ord på det. Dei skal tona ned sin eigen innsats og takka alle som har vore der for dei: mamma og pappa, brørne, kjærasten, psykologen, smørjarane, trenaren og heile støtteapparatet.

Til det skal dei pårørande tørka tårene og seia at utøvarane har seg sjølve å takka for at dei får betalt for slitet. Til og med morfar Høsflot sa om fenomenet Johannes, som tapte innspurten i overmot i Kuusamo, men vann Tour de ski, som opplevde frustrerande stavbrekk og fall i NM og var på rusletur med skibyte på tremila i Seefeld, men var tilbake med Klæbo-rykket på sprinten: «Han har slitt!»

Ekstra godt TV var det då trenaren braut saman i gråt etter det overraskande Røthe-gullet på tremila. Han måtte ta eit minutts pause før han sa at ingen fortente dette meir enn den snille og tapre vossingen som hadde så store ryggplager at han var like ved å legga opp i fjor – før denne Kristen Skjeldal-kloninga fekk rett diagnose og gymnastikkmatte til å rulla rundt på.

Og så Martin Johnsrud Sundby frå Røa! Hanhar jo slite like hardt og lenge som Brå-med-staven før han fekk fortenestemedalje i gull.

Me sportsidiotar har fått mykje medisinsk kunnskap med på kjøpet. Utan Røthes plager hadde me ikkje lært om radiografisk aksial spondyloartritt (rSpA), ein variant av Bekhterevs sjukdom. Utan Sundby hadde me visst mindre om dosering av astmamedisin; utan Johaug hadde me ikkje kjent dopmiddelet clostebol på leppene.

Gleda er ekstra stor over dei som kjem tilbake etter å ha lide vondt både fysisk og mentalt: Mari Eide mista søstera; Emil Iversen («etter alt æ har vært gjennom») kolliderte med ein finne og fall frå gull på lagsprinten i Lahtis; kombinertveteranen Jan Schmid, som stilte for Sveits før han blei ukronisk trønder, har hatt ei vanskeleg oppkøyring. Også Østberg og Falla har hatt sitt å stri med: Falla tapte for Stina Nilsson før ho fekk strekk i hamstringen; Østberg fekk kjeft fordi ho prioriterte å vinna Tour de Ski i eit VM-år.

Fremst mellom dei tapre som har kome tilbake, er sjølvsagt den suverene Therese Johaug med merkevarehanskane. Men der er suksessen så fullkomen og venta at dei tårevåte æresrundane liknar iscenesette repetisjonsøvingar.

Eg bøyer meg i hatten for Johaug og dei andre tapre, norske gullvinnarane, men det kan bli for mykje av det gode. Der er eg samd med Aftenposten. Etter titlane «Motgangens mestere», «Endelig i mål» (Johaug) og «Mester over motgangen» (Iversen) stilte dei det sjølvkritiske og liksomempatiske spørsmålet: «Kan det bli for mye Norge?»

Det kan det. Eg hadde unnt småsjuke og frida svenskar meir edelt metall. Og endå hardare konkurranse frå Ilvo Niskanen og andre klassiske finnar, udopa russarar, uredde amerikanarar og mellomeuropearar utan smørjetrailer i tre etasjar og ein bataljon av gode hjelparar.

Eg tenker også på nordmenn som ikkje har fått sjansen så langt. Om nokon har fortent det på femmila, er det kapasitetsløparen Simen Hegstad Krüger frå Lyn, han som vann OL-gull på tremila då han kjempa seg tilbake etter å ha falle og brekt staven. I år blei han vraka for to spurtsterke trønderar. Ikkje eit vond ord om Iversen og Klæbo og kroppens geni, men ein grip seg i å sakna den uvørdne Petter Northug i barneskirenn. Og Magne Myrmo, den siste verdsmeisteren på norske treski.

Sanneleg seier eg dykk: Det er typisk norsk å vera samvitsfull luthersk pietist, puritanar og arbeidsmoralist som skal slita og yta før ein kan nyta. Etterpå kan den norske tilskodarhorden oppleva ein flik av Paradiset når dei tar ein pinne og fyller bierstubene i Seefeld.

Bladstyraren har fått klage over at Vertinna i førre nummer av Dag og Tid for med slarv om Senterpartiet og bønder som vanvyrde husmenn, vanlige arbeidsfolk og innflyttarar. Slik var det i alle fall ikkje på Vestlandet, heiter det. Eg vil ta Hjelpeskrivaren i forsvar på to måtar:

Det er rett at husmannsvesenet i sør og vest ikkje var så tungt og utbreitt som i aust. Men vertinner kan vera allstads frå, og Vertinna er ingen heimføding: Ho har røynt og sett lenger enn til sin eigen nasetipp. Og ho har tidlegare synt at ho har stor sans for den sosiale indignasjonen hos favorittpoetane Tor Jonsson og Hans Børli.

Men det er også rett at det var husmannslommer på Vestlandet, der det var store skogeigedommar og mektige og ættebyrge gods. Husmennene deira var ikkje så utpinte av pliktarbeid som dei var i aust, og mange av dei var i røynda småbrukande industriarbeidarar med to kyr, men matrikulert jord åtte dei ikkje. Eg kjenner til ein leigearbeidande husmann i Indre Sogn som blei sjølveigar etter oreigningslova av 1928 i 1957. Og han var ikkje den siste.

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.