Melding

Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Om ein vil skada ein sitjande eller komande statsminister, skal ein skryta hemningslaust av den førre, for å skriva om Trygve Bratteli. I Min historie, den uventa gode sjølvbiografien til Jens Stoltenberg (legg merke til at eg skryt av boka red. mrk.) fortel Jens om kor trist det var å fara til Sydvaranger Gruve og fortelja arbeidarane at dei ikkje kom til å verta berga av staten, for aktiv næringspolitikk var og er noko gale, fortel den førre statsministeren. Difor ingen fleire subsidiar til ulønsam gruvedrift.

Motstand mot aktiv næringspolitikk har vore eit mantra for Jens:

«Oljen vår vil vare 50–100 år til, og jeg mener vi derfor kan si veldig lite om hva vi skal leve av da. Du kan spekulere og resonnere, men de menneskene som sier noe om dette i dag, de bør du egentlig ikke stole på. De får godt betalt for mye sludder», fortalde han til ei gruppe studentar ved NTNU i 2012.

«Hadde noen sagt i 1990 at Televerket skulle bli noe av det mest profittgenererende vi kunne få i dette landet, ville de blitt sett på som idioter», sa han vidare.

«Jeg sier altså at jeg ikke vet hva vi skal leve av, men det er beroligende – ikke bli urolig».

Det nye Arbeidarpartiet veit kva vi skal leva av i framtida, både under og etter oljen, vi skal leva av ein aktiv næringspolitikk – alt dette som Kåre Willoch, Gro Harlem Brundtland og altså Jens Stoltenberg har nytta år for å kjempa ned etter at den aktive næringspolitikken krasja i 1970-åra.

Nye tider

Det ikkje måte på for ein «Aktiv næringspolitikk» Ap vil føra under Støre, dei to orda kjem igjen og igjen. Og det er særleg fem område vi skal satsa på, for som programkomiteen skriv: «Norge kan ikkje være best på alt», og difor må Noreg velja. Satsingsområda er energi – særleg grøn, «havromet», skog, eller «bioøkonomi» – for den er også grøn, IKT, for der er vi visst veldig gode, og helsedata, for vi har så mange helsedata.

Her skal subsidiemilliardane rulla og statsstyring auka på: Ap vil: «Styrke statlige ordningar for å øke investeringsnivået i fastlandsindustrien (…) Bruke statlige virkemidler for å gjøre det meir attraktivt for private investorer å investere tidlig i nye bedrifter (…) At bedrifter som har staten som eier, skal ta samfunnsansvar både lokalt, regionalt, nasjonalt og internasjonalt. (…) Etablere et verdiskapingsprogram for havet. (…) Utrede nye økonomiske ordninger som gjør det enklere å investere i egen båt eller bli deleier i et fartøy. (…) stimulere til mer videreforedling (av fisk red. mrk.) (…) Sikre en sterk nettolønnsordning. (…) kompensere slik at norsk matproduksjon øker. (…) Offentlige anskaffelser bør brukes til å etablere nye markeder for skog og treprodukter i Norge. (…) Sikre strategisk eierskap og risikokapital i skogsindustrien gjennom blant annet Investinor. (…) Øke Enovas fond for klimateknologi, fornybar energi og energiomlegging til 100 milliarder kroner.» Sist, men på ingen måte minst: «Arbeiderpartiet vil at kraftoverskuddet skal bidra til økt verdiskaping og sysselsetting i Norge.» Og pust ut.

Energimafia

Dette er berre nokre få av mange døme på at Ap vil dela ut verdiar frå fellesskapen til særinteresser. Eg skal ikkje nemna Jens så mykje meir – eller det skal eg. I boka klagar han mykje over ein energimafia som stel verdiar frå oss andre. Mafiaen har tre sider: miljørørsla, fagrørsla og næringsinteresser. Næringsinteresser kan til dømes vera Norsk Hydro, som vil ha billig straum. Det vil LO òg ha, for dei har organiserte i den kraftintensive industrien. Sps veljarar, altså bøndene, eig på si side skog, grunn der vindmøller kan stå, og mindre elvar som eignar seg for ulønsame minikraftverk. Miljørørsla har på si side som mantra at vi må få meir fornyeleg energi. Dei trur av ein eller annan grunn at meir energi, som fører til at alle energiformer vert billigare, vil få ned oljeforbruket i nær framtid. I beste fall kjem det ein produksjonsnedgang om fleire tiår, lenge etter at vi burde ha fått ned utsleppa.

Jens Stoltenberg liker ikkje slikt og fortel i boka si at han i 2006 rekna seg fram til at offentleg eigde kraftverk ville tapa 14 milliardar kroner i året, like mykje som vi tok inn i formuesskatt, på å subsidiera fram ny energi gjennom grøne sertifikat. Han tapte. Næringsinteressene, LO, Sp og SV vart for sterke. Tapet har elles vorte mykje meir enn 14 milliardar. All denne nye straumen krev eit mykje sterkare kraftnett. Vi byggjer for tida ut nettet for 140 milliardar, alt finansiert av forbrukaren gjennom nettleiga, ei nettleige som den kraftkrevjande industrien slepp å betala. Ein eller annan gong i ei ikkje for fjern framtid kunne kanskje likevel all denne nye krafta vorte lønsam for Noreg dersom vi fekk selt ho til ein høg pris til andre nasjonar. Men det nye Ap vil altså at krafta skal nyttast til «sysselsetting i Norge» med lægre velstand som resultat.

Fleire i industrien!

Kvifor? Når vi med svært låg sysselsetjing kan produsera ei vare som vi får særs godt betalt for i utlandet, får vi eit større handelsoverskot. Dette overskotet kan vi nytta til å kjøpa varer som er billige frå utlandet. Når utlandet må nytta svært mange for å produsera lite som dei må selja billig, og vi svært få for å produsera mykje som vi sel dyrt, kan vi nytta alle desse i Noreg som ikkje må produsera varer billig, til noko anna, til dømes i eldreomsorga, i skulen eller som personlege trenarar.

Som valkampstrategi er den aktive næringspolitikken truleg noko nær genial, signert Jonas Gahr Støre eller kven det no er som har tenkt dette ut. I samfunnsfag lærer vi at det er noko som heiter intensive og ekstensive interesserer. Dei som er intenst interesserte nok i å få viljen sin, vinn som regel over dei som ikkje er så interesserte i nett det som dei intense vil ha. Det klassiske dømet er innvandring. Som professor Øyvind Østerud plar seia: «Et demokrati har nesten alltid høyere innvandring enn hva flertallet vil ha.»

Ap vil til dømes ha 40 prosent biodrivstoff i biltanken, og dei vil «utrede» om biodrivstoffet kan hentast frå skogen. Dette skal vera eit godt miljøtiltak. Det er det ikkje. Rett nok gjev dei seg ein viss slingringsmon gjennom å seia at det skal utgreiast, men det har alt vore greidd ut opp og nedføre. Det er eit forferdeleg tiltak, seier Miljødirektoratet. Vi snakkar hundreår før slikt noko har klimaeffekt. Men Sp vil som fortalt før her i Dag og Tid, ha slik produksjon, og då blidgjer Ap Sp. Og dessutan kan Ap gjera seg von om at bøndene vil røysta på dei i staden for Sp. Vi med ekstensive interesser, vel, vi bryr oss ikkje, så sant ikkje bensinen og dieselen vert mykje dyrare.

Ja til Enova!

Eller tak Enova, som Ap vil gje meir pengar. Enova nyttar mykje av pengane til å subsidiera teknologi til Hydro og til isolasjon av kontor- og næringsbygg, som vert eigd av slike som Thon. Riksrevisjonen har i rapport etter rapport kritisert pengebruken til Enova. Det er svært tvilsamt om det Enova held på med, i det heile har ein effekt på klimaendringar. Det er det i grunnen lett å forstå: Når vi nyttar straum i Noreg, nyttar vi rein straum. Og straum har vi massivt overskot av etter dei grøne sertifikata, dimed får ikkje lægre bruk av rein straum nokon påviseleg effekt. Men når miljørørsla, industrien, bøndene og LO vil ha det slik, og Ap går med på det, ja, så når Ap no mange veljarar som dei støytte frå seg under Gro og Jens.

Det som ofte er ekstra fint med aktiv næringspolitikk, er at det ikkje fører til auke i dei direkte skattane. Nytt kraftnett vert teke over nettleiga, prioritering av mindre fiskebåtar med leveringsplikt syner ikkje att på nokon skattesetel, og kven liker vel dei store fiskebåtreiarane? For å seia det enkelt: Ein aktiv næringspolitikk, viser både historia og massivt med økonomisk forsking, reduserer produktivitetsveksten, men det vernar alle dei som vil halda fram i det same arbeidet som før, og alle dei som har aksjar i dei næringane som vert verna. Vi andre forstår i alle høve ikkje at vi får ein lægre velstand enn vi elles ville ha fått, og er dessutan ikkje velstanden alt høg nok?

Ein siste freistnad på å vera pedagog: Før frihandelsavtalen med EF var to tredjedelar av dei sysselsette kvinnene i Ørsta sysselsette i tekoindustrien. Ti år etter avtalen var så godt som alle arbeidsplassane borte. Men desse kvinnene vart ikkje arbeidslause. Dei tok seg arbeid i eldreomsorga og i barnehagar som vi finansierte gjennom eit svært effektivt uttak av olje og gass.

Resten er vanleg

Eg har nytta mykje plass på den aktive næringspolitikken av di det er ei så tydeleg endring av kva Ap har stått for dei siste 30 åra. Resten av programmet er stort sett av godt gamalt Ap-merke. Dei står ved skatteforliket av 2016. Dei fleste lønsmottakarar skal få lægre skatt og det skal verksemdene òg. Dette vert kompensert gjennom ein høgre utbyteskatt, nokre auka avgifter og litt høgre skatt for dei som tener mest. Ap går inn for å auka skattane med 15 milliardar. Det er mindre enn det den blåblå regjeringa har gjeve i lette, og dimed vert det framtidige skattenivået lægre enn under Jens. I klimapolitikken, sett vekk frå dette skogsfrieriet, står dei ved klimaforliket, men seier som Jens at det er snakk om kva samla reduksjon vi får til i samarbeid med andre land. Altså kan kutta takast ute og særleg i EU gjennom kvotesystemet.

Den største auken i statens utgifter i åra framover kjem i eldreomsorga. Ap lover sjølvsagt at dei skal auka løyvingane, men det ville skje i alle høve, dei kjem ikkje med nye overbod. I røynda kjem dei med få nye og dyre lovnader i programmet. Dette er i samsvar med Aps strategi sidan Gro. Programkomiteen gjev seg med det låg fallhøgd. Det einaste som er litt rart, er snakket om pensjonsreforma. I programmet vert det gong etter gong understreka at dei står ved reforma, og at ho også må verta gjeldande for offentleg sektor, noko dei skal få gjennom tariffoppgjera. Det får nok Ap til. Medlemane i Fagforbundet har massivt å vinna på ei slik omlegging, berre dei høgtlønte i offentleg sektor taper. Men dei seier òg at dei vil «styrke AFP i privat sektor». Det vert dyrt og går på tvers av reforma sidan det gjer det lønsamt å gå av tidleg.

Programmet har òg ein del påstandar om at det er arbeidarrørsla som har skapt velstanden, og at ho har gjeve folket «eierskap til landets rike naturressurser». Kvar var Ap då konsesjonslovane vart vedtekne? Men dette er vanleg Ap-retorikk. Alt i alt er dette så keisamt som det enn må høyrast ut, sett vekk frå næringspolitikken, eit vanleg Ap-program som det er fullt mogleg å gjennomføra. Ein aktiv næringspolitikk vil dessutan få brei støtte og truleg vinna mange nye veljarar. Di fleire særinteresser ein kan tilfredsstilla, di fleire veljarar. Og i innvandringspolitikken? Der vil dei vidareføra den noverande linja. Synd for Frp.