Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

Trenden heldt fram i valet til Europaparlamentet denne veka: Dei sosialdemokratiske partia i Europa går attende. Og no taper også dei store konservative partia terreng. Halvor Finess Tretvoll er redaktør og forfattar, og gav nyleg ut boka Sosialdemokrati i en skjebnetid.

– Du har reist rundt i Europa for å forstå kvifor sosialdemokratane har gått attende. Kva er hovudforklaringa di?

– Dei sosialdemokratiske partia har mista kontakten med dei veljargruppene som bar dei til valsigrar. Ein del av grepa desse partia gjorde i 1990-åra, svekte forholdet til mange av kjerneveljarane. Og desse veljarane har søkt seg til andre parti, somme til høgrepopulistar, somme til andre politiske rørsler.

– Du trur ikkje på forklaringa om at sosialdemokratane har drive med for mykje identitetspolitikk. Du meiner det heller er motsett, og skildrar det gamle sosialdemokratiet som vellukka identitetspolitikk?

– Det er lett å tenkje at det var ein enkel jobb å knyte til seg veljarar frå arbeidarklassen i gamle dagar, medan det er vanskeleg no. Men dette har aldri vore lett, og det kravde ein stor innsats frå arbeidarrørsla i si tid. Sosialdemokratane lukkast med å gjere identiteten som arbeidstakar avgjerande for den politiske meiningsdanninga. Og det klarte dei i fleire omgangar etter kvart som samfunna endra seg. Men no ser dei ut til å ha gløymt desse gamle kunstane.

–?Innvandring har ikkje vore eit godt saksfelt for sosialdemokratiske parti. Dei har vegra seg for å spele på nasjonale identitetar i desse spørsmåla, og innvandring og flyktningkrisa uroa mange av kjerneveljarane deira?

– Dette feltet er veldig vanskeleg for sosialdemokratane, her blir dei dregne i båe skjorteerma av viktige veljargrupper. Dette er eit slikt felt der desse partia tradisjonelt har prøvd å inngå ansvarlege kompromiss. Og det kan gå fint så lenge saksfeltet ikkje dominerer politikken. Men her ser det ut som mellomposisjonen til sosialdemokratane har gjort dei mislikte frå båe hald.

– Det er ikkje berre dei sosialdemokratiske partia som slit. Også dei andre kompromissmaskinene i EU-landa, dei store borgarlege partia, gjorde det dårleg i europaparlamentsvalet.

– Ja. Til no har sosialdemokratane blitt råka hardast, men det kan vere at det er dei store borgarlege partia som får dei største utfordringane framover. Utviklinga varierer frå land til land. Men om ein skal oppsummere dette valet, er polarisering og fragmentering dei dominerande trekka.

– Dei grøne partia styrkte seg i valet, særleg i Frankrike og Tyskland. Verken sosialdemokratane eller dei konservative partia kan tilfredsstille dei grønaste veljarane.

– Nei, og mange av desse veljarane er unge. Dette er ei ny utfordring som truleg vil råke dei etablerte partia meir og meir. Standpunkta på klimafeltet ser ikkje ut til å følgje høgre-venstre aksen i politikken, men ligg nærare den polariseringa vi ser mellom det globale og det lokale. Andre utslag av dette kan vere dei gule vestane i Frankrike eller bompengemotstanden i Noreg.

– Det ser ut som veljarane i Europa er mindre kompromissvillige enn før?

– Svært mange søkjer etter noko anna. Veljarane prøver stadig noko nytt, og blir stadig skuffa over det dei får. Men ein kan sjå leitinga som eit sunnheitsteikn som gjev nytt liv til demokratiet. Deltakinga gjekk markert opp i dette europaparlamentsvalet, og det kan bli eit meir aktivt parlament og større interesse for politikken der. Samtidig blir det vanskelegare å skape koalisjonar.

– EU-vener gler seg over høgare valdeltaking, sjølv om mange av røystene gjekk til parti som er sterkt negative til EU.

– Slik kan ein sjå det. EU-valet er jo ein slags bastard: Det handlar dels om europeiske spørsmål, men er òg veldig påverka av nasjonal politikk i dei ulike landa.

– Når det gjeld den fallande kompromissviljen, er det lett å tenkje seg at dei sosiale media påverkar politikken. Ordskiftet på nettet ligg betre til rette for krasse synspunkt enn for nyansar og kompromiss.

– Samd. Nokre av tendensane i politikken heng nok saman med dei insentiva som pregar dei sosiale media. «Likes»-økonomien er driven av å skape emosjonelle reaksjonar, og vi reagerer meir på sterke appellar enn på saklege innlegg. Dei sosiale media fyrer nok oppunder urovekkande tendensar i europeisk politikk. Utviklinga i politikken er ikkje uavhengig av utviklinga til plattformene der vi diskuterer samfunnsspørsmål.