Andreas Hompland

hompland@online.no

Mette Frederiksen er noko så uvanleg som ein sosialdemokrat i medvind. Ho skil seg i stil frå dei fjonge forgjengarane Ritt Bjerregaard og Helle Thorning-Schmidt. Ho er like velutdanna, men mindre velkledd, og ho ber med seg ein ervd aura av arbeidarklasse.

Føremålsparagrafen er den same («Socialdemokratiet arbejder for de demokratiske, socialistiske ideers udbredelse og anerkendelse»), men partiet har lagt kursen kraftig om på to felt: strammare innvandringspolitikk og klarare klassepreg i velferdspolitikken – etter mottoet: For å forsvara gode og universelle velferdsordningar for danskar må ein ha tettare grenser mot folk frå universet utanfor.

PARADIGMESKIFTE blei introdusert i vitskapsteorien i 1962 av Thomas Kuhn i boka The Structure of Scientific Revolutions. Han brukte omgrepet om eit systematisk skifte i måten å tenka på som får stort gjennomslag og rekkevidde. I allmenn språkbruk har det kome til å stå for ei endring som er så djup og gjennomgripande at det er eit epokeskifte.

Paradigmeskifte er ein varm kartoffel i dansk politikk. Det blir brukt om dei omfattande innstrammingane på utlendingsområdet i Lov 140, som Løkke Rasmussens regjering fekk gjennom med støtte frå Dansk Folkeparti og Socialdemokratiet.

Byråsjefen meiner Mette Fredriksen har stole klede frå Dansk Folkeparti og droppa flyktningmoten. Med det har sosialdemokratane vunne tilbake mange røyster frå høgre, men tapt til venstrepartia som dei må ha støtte frå for å få regjeringsmakt etter valet på nasjonaldagen komande onsdag.

I ULIKE HISTORISKE sløyfer og med skiftande søskenkjærleik har dei større og relativt stabile partia i Danmark nære slektningar i Noreg.

På borgarleg side er Høgre søsterparti med dei konservative, og begge land er signa med kristendemokratiske småparti. Radikale Venstre er søster til Venstre, sjølv om dei går kvar sin regjeringsveg. Anders Lange hadde bajasen Mogens Glistrup som førebilete, men Framstegspartiet held ein viss avstand til søskenbarna i Dansk Folkeparti.

Thorvald Stauning skipa regjering i Danmark i 1924 medan det revolusjonære norske Arbeidarpartiet var ein tur i Moskva. Aksel Larsen i dansk SF var gudfar for det som blei Sosialistisk Venstreparti, med den skilnaden at han var ekskludert frå kommunistpartiet, medan dei som skipa SF i Noreg, kom frå Arbeidarpartiet. Då dansk SF støtta sosialdemokratiske regjeringar, braut VS ut til venstre. Plassen deira er overtatt av Enhedslisten, som er ei grundigare språkvaska marxistisk søster av Raudt.

HØGREPARTIET VENSTRE er noko for seg sjølv i den nordiske partifloraen. Etter diverse paradigmatiske snuoperasjonar fyller det nå rolla som det dominerande partiet på borgarleg side, men det er ikkje søsterparti til Høgre, og heller ikkje til Venstre. Den historiske broren var Bondepartiet / Senterpartiet.

Partiet hadde røter i bonderørsla, grundtvigianismen og lågkyrkjelege miljø på 1800-talet, særleg på Vestjylland, der det var eit samlande landsbygdparti – i kamp mot det urbane Højre. Det var næringsliberalt, men verdikonservativt; derfor braut dei kulturliberale og sosial­radikale ut og blei Radikale Venstre.

Dette bygdebaserte sent­rums­partiet vida seg etter kvart ut som styringslystent og næringsvennleg for meir enn fleskeprisar og EU-medlemskap. Det ville ha moderasjon i offentlege utgifter, lågare skattar og administrative reformer. Med journalisten Uffe Ellemann-Jensen som leiar (1984–1998) flytta partiet til byen, men utan å sleppa taket i landsbygdveljarane.

BYRÅSJEFEN LIKER valsendingar på TV. Han noterer passeringstider og endelege resultat; det er litt som å fylla ut ein bingokupong.

For å følgja danske val må han halda seg med jukselapp, for det er så mykje rart med bokstavar og partinamn. Dei heiter noko anna i Folketinget enn på røystesetlar og valplakatar. Listebokstavane blei sette etter storleiken på partia ved valet i København i 1909. Derfor hadde bondepartiet Venstre bokstaven D heilt fram til det første valet i halvfjerdserne.

For å komplisera det endå eit hakk kjem dei nordatlantiske mandata frå Grønland og Færøyane: Dei fire av totalt 179 deler seg i fire parti: Inuit Ataqatigiit (IA), Nunatta Qitornai (NQ), Tjódveldi (T), Javnadarflokkurin (JF).

JUKSELAPPEN ser slik ut – med listebokstaven før det offisielle partinamnet og bokstaven for dei som har folketingsgrupper i parentes etter:

A ­– Socialdemokratiet (S)

B – Radikale Venstre (RV)

C – Det Konservative Folkeparti (KF)

D – Nye Borgerlige

E – Klaus Riskær Pedersen

F – SF – Socialistisk Folkeparti (SF)

I – Liberal Alliance (LA)

K – Kristendemokraterne

O – Dansk Folkeparti (DF)

P – Stram Kurs

V – Venstre, Danmarks Liberale Parti (V)

Ø – Enhedslisten – De Rød-Grønne (EL)

Å – Alternativet (ALT)

RETTINGAR. Førre veke rekna Spaltisten med at den etiske megafonen Sven Mollekleiv ville bli kåra til idrettspresident. Slik gjekk det ikkje i oppgjeret på Lillehammer søndag.

Det er jo dette som er så fascinerande med idrett: Det hender at ein outsider som er på hogget og har energi, slår den sigerssikre favoritten. Dagen før audmjuka kanarifansen og bønda frå Lillestrøm den sotete VIF-klanen på Sven Mollekleivs heimebane med merkevarenamnet Intility Arena.

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.