– Ja, Vigdis, kva tenkjer du om gleda?

Vi sit på trappa utanfor huset hennar. Himmelen stor og blå og kald. Kaffien har vore klar lenge.

– Gleda? Eg tenkjer vel ein million ting om henne. Som alle andre oppegåande menneske.

– Ho har ikkje forsvunne i arv- og miljøkampen?

Vigdis må le:

– Nei, sjølvsagt ikkje. Du kan få uroa mi. Og sorga mi. Og meiningsløysa. Eg er romanforfattar, trass alt. Men gleda mi får du ikkje.

– Så kva vil du ha for å bli glad?

– Kva eg vil ha? Eg vil først og fremst ha ei anna glede. Gleda vi har no, som dukkar opp så sjeldan og så kort, og attpåtil drar angsten i band etter seg, har eg ikkje mykje glede av, for å seie det sånn.

– Nei, seier eg spørjande.

– Nei, seier Vigdis.

– Det hadde kan hende hjelpt med ein ny familie?

Vigdis trekkjer pusten heilt inn.

– Det trur eg ikkje, seier ho.

– Du har ikkje tenkt tanken?

– Har ikkje du?

Eg nikkar:

– Jo, sjølvsagt har eg det. Eg likar å sitere Hal Hartley: Familien er som ein pistol. Om du peiker han i feil retning, kan du fort ta livet av nokon.

– Og Tolstoj, vil eg tru? spør Vigdis retorisk. – Alle lukkelege familiar liknar kvarandre, kvar ulukkeleg er ulukkeleg på sitt eige vis.

– Ja. Eg har alltid lese det som ei avvising av lukka.

– Eller ei uniformering av henne, seier Vigdis. – At Tolstoj seier at det berre er i ulukka det finst individuelt særpreg. Eit meg og eit deg. Og sjølve spørsmålet om lukka.

– Kva sa du no? At spørsmålet om lukka berre finst i ulukka?

– Ja, trur du ikkje?

– Har ikkje tenkt sånn på det før, seier eg. – Tolstoj sa også at det å tru du kan elske det same menneske heile livet, er som å tru at du kan tenne eit lys som barn og at det lyset vil brenne livet ut.

– Han sa så mykje, seier Vigdis med eit lite sukk. – Som dei fleste skrivande menn.

– Ja, seier eg, før vi sit stille ei lita stund.

– Men eg hugsar, seier eg så, – malapropos familien og skrivande menn, eg hugsar deg frå nokså langt tilbake, frå studietida mi. Ein debatt i Studentersamfunnet i Bergen om høg og låg litteratur. Eller kvifor var kanon så viktig å lesa, og kven har eigentleg sett saman kanonen, og så bortetter. Og midt i ei rekkje av kommentarar frå litt sinte mannlege studentar, spratt forfattar Vigdis Hjorth opp blant oss, fekk mikrofonen og sa særleg to ting som eg hugsar. Det eine: at ho, som lesar, hadde, over tid, fått mest ut av dei kanoniserte bøkene som ho nesten måtte tvinga seg gjennom. Og det andre: at vi likevel ikkje måtte la oss fortelje kva vi skulle lese. Nokon gong. Av nokon. Heller ikkje deg. Der og då.

– Kan eg ikkje hugse, seier Vigdis. – For alt eg veit, berre diktar du.

– Eg gjer ikkje det. For eg sat der, midt i mengda, ein rimeleg fersk litteraturstudent, og lengta etter det motsette av det du sa. Eg ville meir enn noko at nokon skulle fortelje meg kva eg måtte lese. Særleg dei mannlege professorane. Slik at eg ikkje skulle ta feil. Ikkje kaste bort tida mi. Ikkje kaste bort livet.

Vigdis nikkar igjen.

– Det var arven min heimanfrå: Ikkje kast bort livet.

– Men ikkje noko om korleis? spør Vigdis.

– Ikkje eit ord om det.

Så stille ei lita stund.

– Skal vi gå tur med bikkja, då? Så blir ho glad, om ikkje anna?

Vigdis nikkar. Kastar på seg ytterklede.

– Men du plukkar opp driten, seier ho og gjev meg rullen med små, blå posar.

Før vi forsvinn langs vegen. Bikkja hoppande glad.

Nils-Øivind Haagensen

Nils-Øivind Haagensen er
forfattar og forleggjar.