Miljø

Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

Noreg er i ferd med å bli eit vindkraftland. I 2017 produserte vindturbinar litt under tre terawattimar (TWh) her i landet, det vil seie 1,9 prosent av straumproduksjonen. Men dei neste åra kjem talet på vindturbinar i Noreg til å bli mangedobla. Om alle vindparkane Noregs vassdrags- og energidirektorat (NVE) har gjeve konsesjonar til, blir bygde, tilsvarer det ein årsproduksjon på kring 26 TWh. Vindsatsinga møter no sterk motvind. Naturvernforbundet og Den Norske Turistforening er svært kritiske, og det er sterk lokal motstand mot mange av dei planlagde vindparkane.

– Det er lett å skjøne at folk ikkje har lyst på naturinngrep i nærområda sine, seier Marius Holm.

Han er dagleg leiar for miljøstiftinga Zero, som har vore pådrivarar for vindkraftutbygging i Noreg i mange år.

– Vi har ei stor utfordring: Vi skal gå frå fossil energiproduksjon, som er usynleg for dei fleste, men øydelegg miljøet, til ein energiproduksjon som er svært synleg lokalt, men ikkje øydelegg miljøet. Eg forstår at det visuelle har mykje å seie for mange. Miljøskadane frå klimagassutslepp er mindre synlege. Det er noko som råkar hardast andre stader i verda, og dei verste skadane ligg fram i tid.

– Er striden om vindkrafta ein konflikt mellom miljøvern og naturvern?

– Nei, det meiner eg er feil. Det er ein konflikt mellom ulike typar natur- og miljøomsyn. Klimaendringane er eit mykje større trugsmål mot naturen enn vindturbinane. Samtidig har urørte landskap òg stor verdi. Men det er ikkje rett å seie at fossil energi er betre for naturen, for klimaendringane trugar også den urørte naturen i Noreg.

Fossil til straum

– «Zero ønsker å rasere urørt natur», kan vi lese i eitt av mange avisinnlegg mot vindkraft. Vindparkane inneber store naturinngrep?

– Somme seier at Noreg har utsleppsfri energiforsyning i dag, takk vere vasskrafta. Men vi bruker kring 170 TWh med fossil energi årleg i Noreg, til transport, petroleumsverksemd og industri. Når dette skal erstattast med utsleppsfri energi, fører det til nokre inngrep. Men det vil ikkje seie at vi skal rasere den norske naturen, seier Holm.

– Vi skal ikkje erstatte alle desse 170 TWh med vindkraft. Energiforbruket blir mykje meir effektivt når vi går frå fossil energi til elektrisk. Og Zero går ikkje berre i bresjen for vindkraft på land. Vi arbeider òg med kontorbygg som er netto energiprodusentar, havvind, opprusting av vasskraftanlegga og energieffektivisering. Men å nekte å ta i bruk vindkraft, den billegaste forma for ny fornybar energi, vil vere eit enormt handikap i arbeidet med å få energiforbruket vårt fossilfritt.

– Du legg vekta på at vindkrafta skal brukast innanlands, ikkje på eksport av straum til Europa?

– Den viktigaste rolla til Noreg i europeisk samanheng er å utveksle norsk vasskraft med kraft frå andre kjelder i Europa. Vi kan importere billeg straum når vinden blæs i andre land, og vi kan eksportere vasskraft når turbinane står stille på kontinentet.

– Ingen kan garantere at den planlagde nye vindkrafta frå Noreg kjem til å erstatte kolkraft på kontinentet?

– Nei, men det er bra om noko av vindkrafta gjer det. Vi har Europas beste vindressursar, og det er bra for alle å ha størst mogleg utveksling mellom landa. Om vi ikkje har kraftutveksling mellom landa, må alle land byggje opp ein enorm overkapasitet. Dermed er utveksling bra for alle naturinteresser.

Kostnad og nytte

– Noreg har kraftoverskot i eit normalår. Vi treng slik sett ikkje nye vindturbinar for å vere sjølvforsynte med straum?

– Om vi skal halde fram med å bruke like mykje fossil energi som i dag, treng vi dei ikkje. Men konsekvensane for naturen blir store. I dag har Noreg utslepp på kring ti tonn CO2 per innbyggar. Det er ti gonger det nivået verda må vere på om vi skal unngå dramatiske klimaendringar, som vil endre norsk natur kraftig. Vi kan ikkje halde fram som i dag.

– Er miljøvinstane av norsk vindkraft store nok til å forsvare så store inngrep i naturen som utbygginga inneber?

– Svaret kjem an på korleis ein vektar naturinngrepa og vinsten for miljøet. Eg meiner miljønytten er klart større enn skadeverknadene. Men der skaden er større enn nytten, bør vi seie nei. Noreg har store areal og gode vindforhold, vi treng ikkje byggje vindmøller på kvart nes. Vi har oppmoda NVE til å vere strenge i konsesjonssakene. Om nytten er for låg i forhold kostnadene for biologisk mangfald lokalt, bør ein seie nei.

– Folk tolererte stort sett naturinngrepa i tida for dei store vasskraftutbyggingane. Men det handla om å byggje landet og få lys i heimane. Vindkrafta er annleis?

– Det handlar framleis om å byggje landet. Men mange trivst med dieselbilen sin, og førebels opplever vi ikkje klimaproblemet som presserande. Nytten er ikkje like openberr som da Noreg bygde opp energisystemet sitt. Men klimaendringane vil på sikt vere til stor skade både for nordmenn og for andre.

Utanlandsk eigarskap

– Dei økonomiske vinstane av vindkrafta hamnar ikkje i lokalsamfunna, men hos investorar i andre land eller i statskassa via Statkraft. Det er neppe med på å skape lokal velvilje for vindturbinane?

– Vindparkane betaler jo eigedomsskatt til kommunane, men det stemmer at det meste hamnar i statskassa. Det er ei utfordring: Nytten tilkjem heile samfunnet, medan inngrepet skjer lokalt, seier Holm.

– Men eg ser ikkje problemet i at eigarskapen ikkje er lokal. Utanlandske pensjonsfond som investerer i vindkraft, tilfører billeg kapital som vi har nytte av. Og dei betaler skatt. Utanlandsk eigarskap i vindparkar er ikkje annleis enn utanlandsk eigarskap i annan industri. Av dei mange industribedriftene som foredlar kraft langs kysten, er vel berre Hydro norskeigd. Og krafta skal brukast i det norske nettet.

– Er det rett å drive gjennom ei så stor vindkraftutbygging som er planlagd i Noreg, om ho ikkje har oppslutnad i lokalsamfunna som blir påverka?

– For det første trur eg ikkje premissen er rett. Eg er ikkje overtydd om at motstanden er så kompakt. Inntrykket mitt er at vindparkane er meir populære der folk har erfaring med dei, enn der det ikkje er nokon turbinar. Eg trur ikkje lokalbefolkninga opplever det som så problematisk i Fitjar og på Smøla. For det andre må lokale omsyn nokre gonger vike for nasjonale omsyn. Men NVE prøver å handtere slike omsyn i konsesjonssakene, og dei legg stor vekt på synet til kommunane.