Mange meiner at ei satsing på auka fart er framtidsretta. Tesla kjem no med Model S som har over 600 hestekrefter, ei toppfart på 250 km/t og ei vekt på 2,2 tonn. På småturar med bilen dreg me med oss ein batteripakke som veg godt over 700 kilo. Somme meiner at dette er eit «grønt skifte».

Om farten vert dobla, treng me fire gonger så lange lengder for bremsing og akselerasjon. Me får vegar med ei stiv linjeføring og strenge krav til stigning. Det gjev store naturinngrep og krev meir areal, også dyrka jord. Auka fart gjev større motstand i luft og vatn, og krev meir energi. Klimautsleppa aukar. Også av di me, med auka fart, reiser lenger. Mykje lenger.

Høgfartsbanar

Dette gjeld også høgfartsbanar. Eit sideblikk til Frankrike: Snøggtoget TVG – Train à Grande Vitesse – har vore eit nasjonalt symbol for moderne teknologi, med høg status. Nyleg vart det opna ei TVG-line mot vest, frå Paris til byen Rennes. Dette vert den siste lina. Det er semje om at det ikkje skal byggjast fleire. Dei kostar for mykje.

Frankrike er nok eit ideelt land for høgfartstog: godt arrondert, med lett terreng og store byområde. Men no, etter 2647 kilometer TVG-liner, er det nok. Det er nær 13 gonger så mange franskmenn som nordmenn. Med same satsing per nordmann skulle me då her kunna byggja litt over 200 kilometer. Eller helst mindre, i vårt vanskelege terreng. Tunnelane våre, til dømes, må ha større tverrsnitt: Høg fart krev større avstand mellom spora.

Den franske riksrevisjonen kom nyleg med ein rapport, med fleire kritiske merknader til TVG-satsinga. Banane gjev svak lønsemd, og gjelda er stor. Her er for mange stopp – i alt 230 stasjonar i eit land med 67 million innbyggjarar. Og tyngda av inntektene for dei franske statsbanane kjem frå trafikken på det vanlege linjenettet. Dette nettet har vore neglisjert i 30 år, i all eufori kring TVG og høg fart. Der er det no eit stort etterslep når det gjeld vedlikehald og fornying.

Rapporten fortel også at TVG-satsinga er for dårleg samkøyrd med annan transport. Dette gjeld både bane og buss. Eit eksempel: Avignon stasjon vart opna i 2001, men det tok 13 år før stasjonen vart knytt til sentrum i byen med eit spor.

Arealkonfliktar

Også i Noreg er det arealkonfliktar knytte til baneutbygging: i Moss, Tønsberg og Hamar. På Voss er det brukt million på million på eit futuristisk senter med jarnbanestasjon, bussterminal, gondolbane og nytt hotell. For oss som stundom tek toget til Bergen, Oslo eller Finse, har stasjonen med åra vorte stadig mindre tenleg, særleg for dei med tung bagasje. Og turistar spør: Kvar er toalettet?

Også her er det ynsket om auka fart som ligg bak, med dobbeltspora bane mellom Bergen og Voss, ny firefelts motorveg Arna-Trengereid og to felt vidare til Voss. Mest tunnel. Prislapp 33.400 millionar kroner. Om lag det same som 14 Hardanger-bruer eller Øresund-sambandet mellom København og Malmö.

Bak denne visjonen ligg ein enkel «mulighetsstudie» tinga av Fylkesmannen i Bergen og Hordaland. Studien fortel at folketalet på Voss kan doblast, frå 15.000 til 30.000, med pendling til Bergen og med mykje nybygging.

Som det heiter i studien: «Alle bygg og boliger skal utvikles som ’herlighetsboliger’, det betyr at de skal kunne bygges og kjøpes billigere, og ha mer kvalitet enn boliger ellers i regionen.» Står det noko om bompengar for å betala milliardinvesteringane? Nei, ikkje det eg kan sjå.

Ei viktig drivkraft, også her, er nok hyttefolket, pengesterke med hytte i fjellandsbyane på Voss, i Hemsedal og på Geilo. Alle med bil, sjølvsagt. Og dei har det travelt.

Høg status

Auka fart har høg status. Det er eit symbol på det moderne og det framtidsretta. Nye motorvegar og tunnelar vert opna med hornmusikk, flagg, skuleborn, pølser og is. Auka fart skal gje vekst og framgang. Samferdsleministeren har meir eller mindre monopol på å «byggja landet» med meir asfalt, meir pendling, auka ressursbruk og meir utslepp.

Kan me «byggja landet» på andre måtar? Det finst faktisk døme på det, men då må me heilt til Afrika. I Rwanda er fartsgrensa for alle vegar i landet no sett ned til 60 km/t. Presidenten i landet, Paul Kagame, såg seg lei på all ressursøyding og tap av liv og helse som kom av høg fart. Landet har høgare økonomisk vekst enn grannelanda. Kanskje dels takka vere lågare fart? I Uganda, eit granneland, står dei mange trafikkulukkene for eit tap som kvart år utgjer 2,7 prosent av BNP i landet, ifylgje Verdsbanken.

Reiser lenger

Ja, me reiser stadig lenger. Ein reiselivssjef fortel om fjerne og nye reisemål i aust. Han seier: «Terskelen for å velge en 10 til 12 timer lang flyreise for barnefamilier eksisterer ikke lenger. Nordmenn er blitt et veldig godt farende folk, og tenker ikke på det.» Tenkjer våre styringsmakter på dette, når dei snakkar om «det grøne skiftet» og norsk klimapolitikk? Neppe. I vår klimarekneskap står slike lange flyreiser for null utslepp. Internasjonalt kan me reisa nett kor mykje me vil utan at det vert rekna med i den norske klimarekneskapen.

Ei god melding til slutt: Overlydsflyet Concorde var i si tid ei fransk elitesatsing. Det er ikkje lenger i lufta, men kan no sjåast på eit museum.

Trygve Refsdal er forstkandidat og fast skribent i Dag og Tid.