Arkiv

Christiane Jordheim Larsen

christiane@dagogtid.no

– Eg oppfattar situasjonen som veldig, veldig, veldig uheldig, seier Trond Andreassen.

Andreassen er tidlegare generalsekretær, no internasjonal sekretær i Norsk faglitterær forfatter- og oversetterforening (NFFO). Han har lang erfaring med å arbeide med opphavsrett og åndsverk og er no sterkt kritisk til at NRK har fjerna fleire tusen timar med eldre fjernsynsprogram frå det opne NRK-arkivet, som ligg på nettet.

Grunngjevinga for kuttet er pengar. I perioden 2014–2019 hadde NRK og opphavsrettsorganisasjonen Norwaco ei avtale som gjorde det mogleg for NRK å leggje ut eigenproduserte fjernsynsprogram produserte før 1997 ope tilgjengeleg for alle. Det kosta NRK 18–20 millionar kroner i året. Ved utgangen av 2019 låg 17.000 timar med eldre fjernsynsprogram omfatta av arkivavtalen ute i det søkbare nettarkivet. Ei ny avtale for perioden 2020–2021 har eit tak på 8000 timar. Summen NRK betaler per år skal også vere halvert.

Harde forhandlingar

Forhandlingane om ei ny avtale mellom NRK og Norwaco har openbert vore svært vanskelege. Den 26. november i fjor varsla Dagbladet at kjende og kjære klassikarar som Fleksnes og Jul i Skomakergata stod i fare for å forsvinne frå NRK-arkivet. Rett før julefreden skulle senke seg, den 23. desember, informerte NRK om at partane var samde om hovudtrekka i ei ny arkivavtale. Eit illustrerande bilete av Henki Kolstad frå Jul i Skomakergata tydde på at serien var redda.

«Vi er glade for at NRK sammen med Norwaco har kommet frem til en løsning som sikrer at publikum fortsatt får tilgang til mye av NRKs eldre arkivinnhold», sa direktør i strategi- og mediedivisjonen i NRK, Øyvind Lund, i NRK-meldinga.

Det meldinga sa mindre om, var at både summen NRK kom til å betale Norwaco og talet på timar publiserte fjernsynsproduksjonar kom til å verte kraftig reduserte i den nye avtala. No er altså timetalet på fjernsynsinnhald som kan liggje tilgjengeleg avgrensa til 8000, rett nok med rom for å rullere innhaldet.

Ei einsleg røyst, tilhøyrande Natt og Dag-journalist Yngve Sikko, åtvara om at den nye avtalen såg ut til å verte sterkt avgrensa samanlikna med den førre. Den 20. mars vart avtala underskriven.

Så vart det stilt – før Ronny Spaans, førsteamanuensis ved Nord universitet og fast spaltist i Dag og Tid, slo til med ein kritisk kommentar her i avisa førre fredag.

For Spaans har leita i NRK-arkivet, og han har ikkje funne. Eit søk på Petter Dass gav ikkje dei same treffa som før. Samtaleserien «Møte med…», der ei lang rekkje viktige personar for norsk og skandinavisk kultur og samfunn er intervjua, frå Martin Tranmæl i 60-åra til Olof Palme i 80-åra, var ikkje lenger tilgjengeleg. «Har NRK gløymt rolla si som allmennkringkastar og opplysar», spør Spaans.

– Småpengar

Det barberte tilbodet i NRK-arkivet er «eit resultat av dårleg tenking frå NRKs side», meiner Andreassen.

– Det som har skjedd dei siste åra, er at den digitale teknologien har sett oss i stand til å bringe kulturskatten ut til folk. NRK-arkivet har rike skattar som folk gjerne vil sjå. No tek NRK eit steg tilbake. Dette er dårleg kulturpolitikk, dårleg mediepolitikk, og det er svært uheldig, seier han.

Andreassen har sjølv forhandla på vegner av grupper med opphavsrett innanfor Kopinor, med Nasjonalbiblioteket som motpart. Avtala har gitt oss Bokhylla, der den som vil kan søkje, sjå eller lese digitale utgåver av bøker, kart, brev og musikkdokument. Då tenesta vart lansert i 2009, var kring 50.000 bøker tilgjengelege. Ved starten av 2018 hadde tilbodet vakse til nærmare 300.000 bøker, utgjevne fram til år 2000.

Andreassen meiner ein bør tenkje det same rundt NRK-arkivet som rundt Bokhylla.

– I det store reknestykket er det snakk om veldig små pengar, for NRK og ikkje minst for samfunnet. Situasjonen lèt seg openbert løyse. Eg håpar ein i åra som kjem, kan medverke til å mjuke opp frontane. Her har ein køyrt seg ut på ei sidelinje.

Andreassen synest ikkje 18–20 millionar høyrest ut som ein ufornuftig sum, men tek atterhald om at han ikkje har vore med i forhandlingane.

– Ein kan tenkje at opphavs­-
personane har vore for kravstore?

– Nei, rettshavarar er stort sett betalte relativt beskjedent i alle samanhengar. No er eg rettshavar sjølv, men synest ikkje kravet deira ser ubeskjedent ut i det heile teke. Tvert om. Her slepp NRK og det norske samfunnet relativt billig unna med store skattar.

– Ei politisk sak

Andreassen meiner saka er så viktig at Kulturdepartementet må ta grep. Også kulturpolitikarane på Stortinget bør engasjere seg, meiner han.

– NRK ligg under Kulturdepartementet, og dette er en politisk sak. I dag kan ein google og finne andre ting på YouTube gratis. Og så snevrar ein inn det ein kan få av nasjonal kultur?

– I NRK-plakaten står det at NRK skal formidle kulturarven i Noreg, og at arkiva er ein del av denne. Bryt denne siste avtala med NRK-plakaten?

– For meg høyrest det absolutt slik ut. Og ein skal ha veldig gode argument for å bryte ein slik plakat. Her går NRK tilbake frå noko som har vore ein standard.

Avviser plakatbrot

Dag og Tid stiller også NRK-direktør Øyvind Lund spørsmålet om NRK bryt med NRK-plakaten.

– Nei, det meiner eg at vi ikkje gjer. Vi har i dag fleire tilgjengelege program i arkivet enn vi nokosinne har hatt, og det aukar for kvar einaste dag som går, fordi vi tar dette på alvor, seier Lund.

NRK-arkivet inneheld i dag kring 150.000 fjernsynsprogram og over 350.000 radioprogram. NRK held fram med å digitalisere gamle program og gjere dei søkbare ved å tilføre metadata. I tillegg vert nyare produksjonar meir tilgjengelege i arkivet enn tidlegare, ifølgje Lund.

– Når det gjeld innhaldet som er omfatta av Norwaco-avtala, så er det rett at det frå og med 1. januar vart redusert ei kvote av innhaldet produsert før 1997. Samstundes var det vår vurdering at nesten all bruken av arkivet vart dekt inn i kvota vi hadde att. Den dekte omtrent all bruken av arkivstoffet i den førre avtaleperioden. Vi kan også rullere innhaldet etter ønske folk har, eller om innhald vert aktualisert.

Lund ønskjer å understreke at NRK-arkivet ikkje er halvert, men at dette gjeld produksjonar produsert før 1997 med opphavsrett forvalta av Norwaco.

– Når det er sagt, har vi ein ambisjon om å ha mest mogleg tilgjengeleg, men vi kjem truleg aldri til å ha alt tilgjengeleg.

– Men her er det snakk om program som har vore tilgjengelege. Kva er hindringa her?

– Hindringa har i denne omgangen vore at vi, etter erfaringa vi har hatt med den førre avtala, såg at ho var uforholdsmessig dyr i bruk. Det er ei kost–nytte-vurdering når det gjeld bruk av ressursar, mellom anna med omsyn til å produsere nye program med nye rettar.

– Stortinget løyvde i statsbudsjettet for 2020 totalt 6,4 milliardar kroner til NRK. Det er oppgjeve at den førre avtala mellom Norwaco og NRK hadde ein prislapp på 18–20 millionar, medan den nye var på om lag det halve. Kva er argumentet dykkar for å halvere summen?

– NRK-løyvinga skal oppfylle mange krav. Vi må forvalte summen best mogleg på alle område. Avtala vi kom fram til denne gongen, gjer innhaldet tilgjengeleg på ein tilfredsstillande måte som vi kunne forsvare ut frå kost–nytte og ut frå kva vi betaler for andre rettar innanfor same område.

Ønskjer ny avtale

– Avtala gjeld berre for to år. Er det fordi det med fordel bør forhandlast fram ei ny, eller ligg det andre grunnar bak?

– I alle forhandlingar kan det vere slik at partane somme gonger står langt frå kvarandre. Denne gongen kom vi fram til ei avtale begge partar kunne leve med. Men eg trur at vi på sikt ønskjer ei avtale som gjer innhald produsert både før og etter 1997 meir tilgjengeleg for publikum enn i dag.

– Kva er kriteria for kva som vert publisert og ikkje?

– Vi har oversikt over kva som er brukt og etterspurt, og vi går gjennom ønske frå publikum. Når nye hendingar aktualiserer innhald, er det mogleg å rullere.

– Er det grunn til å tru at smalare program fell ut til fordel for dei meir populære?

– Det er veldig mykje innhald i dette arkivet. Det er også sånn at mykje av det, i det daglege, ikkje har veldig stor verdi. Spesielt interesserte kan jo søkje etter innhald som kan ha stor verdi for den einskilde, men ikkje for det store publikum. Vi har både smale og breie program i den kvoten, og det er moglege å rullere program.

– NRK-lisensen vart nyleg fjerna, og NRK vil no verte løyvd tilskot via statsbudsjettet. Har det hatt noko å seie for vurderinga av prisen på Norwaco-arkivet?

– Nei.

– NRK har råd

Norwaco-direktør Elin Urkedal seier at begge partar gjekk inn i forhandlingane med eit ønske om å utvide avtala til å omfatte både produksjonar som alt låg ute, og nyare produksjonar.

– Så var det veldig ulik forventning til kva som er eit rimeleg vederlag.

– Har de vore for kravstore?

– Det kan ein ha ulikt syn på. Vi meiner jo ikkje det. Vår påstand er at NRK har råd til dette. Det er ikkje ein stor post på NRK-budsjettet. Det er eit flott materiale og ein felles kulturarv NRK bør ta seg råd til.