Prestetru

Håvard Rem

havard@dagogtid.no

Når Marte Holm Simonsen snart er ferdig med teologistudiet, er ho ynskt som prest i Hamar domprosti, der ho i fire sumrar har vore prestevikar, nær heimstaden Ottestad i Stange kommune i Hedmark. Førebels bur ho i Oslo, og ved kyrkjevalet no i september vart ho vald inn i kyrkjelydsrådet i Domkirken sokn, der ho er klokkar, friviljug og liturg ved spesielle høve, som 8. mars-messa. Ho sit i landsstyret i Norges Kristelige Studentforbund og leidde i to år lokal­laget i Oslo. Ho sit òg i styret i Norsk kvinnelig teologiforening, og ho er redaksjonssekretær i Nytt norsk kirkeblad. På fritida likar ho å strikka og skriva salmar.  

Morlaus

Ho takka ja til ein samtale om kyrkjelege lærespørsmål, jamvel om dogmatikk ikkje er hovudinteressa hennar. Meir definerande for trua og gudstilhøvet var det at ho som fjortenåring vart morlaus. Ho fortel:
– Ei av dei viktigaste bønene eg har bede, lydde: «Eg har inga mor lenger, Gud. No lyt du vera mor for meg.» Den bøna var langt viktigare for meg enn dogmatikkspørsmål.

Bøna har bibelsk atterklang. Ei formulering som går att i Det gamle testamentet, fortel om ein Gud som vil vera Gud for «innflyttarar, fattige og farlause». Kva med dei morlause?

Bøna hennar fekk meg til å tenkja på tida eg var medomsetjar av Bibelen 2011. I arbeidet med Evangeliet etter Lukas drøfta me tiltale­ordet i Herrens bøn. Rett nok høyrer me til ein generasjon som kjem til å døy med eit «Fader vår» på leppene, men valet fall på meir munnlege Far. Få seier i dag fader til far sin. Eit radikalt alternativ ville ha vore pappa, eit ord i slekt med det opphavlege arameiske ordet abba, som Jesus nytta i ei anna bøn òg, då han bad for livet sitt i Getsemane skirtorsdagsnatta. I det eldste evangeliet, Markus, vert abba nytta – på gresk og norsk òg. 

Ligg det ein heil teologi i å be til Gud som pappa, ikkje som fader eller herre? Og kva då med mamma? Kan Gud vera ei kvinne? Mange har tenkt tanken. I 1966 fekk Bob Dylan spørsmålet: «Kva er gudstrua di? Er du ein kristen?» Han svara: «Vel, for det fyrste er Gud ei kvinne, det veit me alle, så lat oss ta det derfrå.»

Salmedikting

«Mamma Gud» er arbeidstittel på ein salme Marte Holm Simonsen nyleg har skrive. Diktinga tar ho alvorleg. Før teologistudiet var ho eit år student ved Skrivekunstakademiet i Hordaland. Ho fortel:

– Teksten skreiv eg til ein melodi av Leonard Cohen, «Dance Me to the End of Love», men salmen er open for tonesetjing.

Vær en himmelsk Mor for meg,

og elsk meg, Mamma Gud.

La meg hvile hodet

mot din mages myke hud.

Oppdra meg med kjærlighet,

og trøst meg gang på gang.

//: Hold meg i ditt trygge fang. ://

Kva ho tenkjer i lærespørsmål, er prega av ei uvanleg breidd i livsrøynsler. Som særs aktiv teologistudent med tillitsverv vert ho stendig omtala i kristne blad, men fyrste gong ho uttala seg til Vårt Land var alt i 2008, då ho var 17 år, leiar i Skeiv Ungdom Innlandet og medarrangør av ei messe i Hamar domkyrkje for å markera ei liberal ekteskapslov. Då hadde ho lenge sett opp til Rosemarie Köhn, Noregs fyrste kvinnelege biskop.

– Ho gjorde djupt inntrykk, jamvel om eg konfirmerte meg borgarleg og var overtydd ateist. Etter at mor døydde, meinte eg framleis at det ikkje fanst ein Gud.

– Kva tid byrja du å tru?

– Tja. Då eg var 18 år, reiste eg frå Noreg, fekk muslimsk kjærast og konverterte til islam. Det var eit valdeleg forhold, og det snudde opp ned på livet mitt. Sjølv om eg bad fem gonger om dagen, fekk eg ikkje heilt tak i Gud. Men eg lengta. 

Etter å ha samla seg heime på Hamar kom ho inn på Skrivekunstakademiet i Bergen.

– Der skreiv eg noveller og dikt. Det poetiske språket i Det gamle testamentet trekte meg mot Bibelen. Eg tenkte: Skal eg koma til Gud no? Eg var jo alt døypt som barn. Då eg rydda i eit gamalt smykkeskrin heime, fann eg att sylvkrossen frå barndomen, som eg knapt hadde brukt. Før hadde eg tenkt å gje smykket til ein som trudde, men no ville eg ta vare på det. Eg tenkte: Gud har skapt meg, eg vil høyra til Gud.

– Korleis kom yrkesvalet?

– Eg ville helst verta forfattar, og det tok nokre år før eg innsåg at eg skulle verta prest. Som prest kan eg arbeida med tekst og eksistensielle spørsmål, men med menneske òg. Å skriva minneord og sjå etter den raude tråden i eit liv. Å kjenna nydøypte born gripa om fingeren min. 

Unnfang meg i kjærlighet

og bær meg i din kropp.

Gi meg melk fra brystet ditt

og la meg vokse opp.

Du har gitt meg livet mitt

og du har gitt meg navn.

//: Hold meg i din trygge favn. ://

Dei kroppsnære metaforane kan synest uvande i ein religiøs tekst, men slike finst òg i Høgsongen i Det gamle testamentet og i barokksalmar frå 1600-talet. 

Arvesynda

På grunn av arvesynda høyrde den nyfødde ikkje til Gud, men vart omvend i dåpen. Eit slikt syn er svekt i den nye dåpsliturgien. Før 2017 heitte det: «Dei er fødde med menneskeslekta si synd og skuld.» Etter 2017 heiter det: «I dåpen tek Gud imot oss.»

– Trur du på arvesynda?

– Eg veit ikkje. Med arvesynda kan ein setja ord på kor vanskeleg det er å vera menneske. Det er ei forståingsramme som kan gje meining i somme situasjonar. Men eg har gjerne ikkje eit så negativt menneskesyn som kan henda ligg i dogmet. 

– Tek udøypte born arvesynda med seg når dei døyr?

Ho ristar på hovudet.

– Eg var med på ei fagsamling om stillefødsel, som det heiter, og opplevde at alle var særs vare for situasjonen til foreldra. Ein prest kan ikkje prakka dåp på ein forelder med eit sjukt barn. 

Himmelferda

Truvedkjenninga: «fór opp til himmelen». Himmelferda har frå gamalt av vore sett på som ei fysisk ferd.

– Trur du på himmelferda?

– Huff, no føler eg at eg er oppe til munnleg eksamen, ler ho, og ho held fram:  

– Eg gjer vel kan henda det. Jau. Nei, eg veit ikkje. Kan henda er det ei forteljing som seier at me ikkje skal vera her på jorda for alltid. 

Atterkoma

Truvedkjenninga: «skal koma att derifrå». Jesu atterkome frå himmelen til jorda i dei siste tider har vore ei sentral førestilling i kristendomen og i delar av islam.

– Trur du på atterkoma?

– Ja, men eg veit ikkje heilt korleis. Og opprykkinga? Der somme fer til himmelen medan andre vert latne att på jorda? Som ateist tenkte eg ofte at eg ikkje var god nok for Gud. Men Gud har skapt oss gode nok. 

Domedag

Truvedkjenninga: «og døma levande og døde». Førestillinga om domedag finst i dennesidige og hisidige, i ytre og indre versjonar, frå Guds trone til Ibsens «å holde dommedag over seg selv».

– Trur du på domedag?

– Eg trur og vonar at dei som har gjort fælslege ting mot andre menneske, vert konfronterte med det dei har gjort. 

Oppstoda

Truvedkjenninga: «oppstoda av lekamen». Den kroppslege oppstoda til Kristus og dei truande heng saman i tradisjonell lære.

– Trur du på oppstoda av lekamen?

– Eg veit ikkje. Eg trur at Kristus stod opp. Men om også menneska skal stå opp, er ikkje eit sentralt spørsmål for meg. Av dogma tykkjer eg nok at jomfrufødselen er det mest spanande. Korleis det har kome til, om det er eit seinare tillegg. Eg er ikkje så begeistra for idealet om reinleik.

Etterlivet

Truvedkjenninga: «og evig liv». Førestillinga om eit æveleg liv for det einskilde menneske kom seint i jødedomen, men har vorte dess viktigare i kristendomen og islam.

– Trur du på livet etter dauden, eller etterlivet, som mange no seier, som i engelske afterlife, kan henda for å unngå det vanskelege ordet dauden?

– På sett og vis. I ei minnestund tenkjer eg som prest at det er viktig å opna for at folk kan fylla det rommet med bilete som råkar dei.

– Kva bilete?

– Somme kan sjå føre seg at himmelen er Finnmarksvidda med fiskevatn, andre ei blomeeng. Atter andre ei sky der dei sit og spelar harpe.

– Himmelsk mangfald?

– Mangfald er fint. Ein fellesnemnar er gjerne at me ser føre oss å venda heim til det gode som me kjem frå. I sumar gravla eg bønder og hagefolk i Løten kyrkje, og då nytta eg ofte plantemetaforar i minnetalane, som kornet som veks i jorda. Plantemetaforar vert nytta i Bibelen òg; himmelen vert likna med eit sennepsfrø og eit tre med fuglar i. 

– Gjev du etterlatne von om at dei får sjå att ein nær ven eller slektning som nett er daud?

– No spør du vanskeleg. Som sjelesyrgjar er arbeidet mitt å møta menneske med det dei har trong for. Eg vil ikkje motstandslaust berre spegla ynska deira, men opna for ein samtale der dei sjølve kan setja ord på bileta sine. For meg personleg finst det menneske som eg vil vera høgst ukomfortabel med å møta att etter dauden, men om nokon ynskjer å møta att einkvan, vil eg ikkje ta frå dei vona. Eg er glad for at rommet er ope. 

– Kva tenkjer du sjølv om etterlivet?

– Personleg trur eg at sjela eller medvitet vert løyst opp og går opp til himmelen, om lag slik kroppen vert løyst opp og går attende til jorda. Me vert ikkje borte. Me vert ein del av krinslaupet i naturen. Me kjem attende til Gud.

– Kva seier du til døyande eller pårørande som trur på Gud, men ikkje på eit individuelt etterliv?

– Eit slikt syn skjønar eg. Som prest er det ikkje mi oppgåve å seia «synet ditt er rett» eller «synet ditt er feil». Om dei ynskjer rettleiing, vil eg freista å gje dei det, men eg sit ikkje med fasiten, heldigvis. 

– Trur du på helvetet?

– Eg veit ikkje. Eg trur på atterreisinga av alle ting. Om helvetet finst, vonar eg at det er ganske tomt der. Men kan henda ikkje heilt tomt. Som eg nett sa om domen: Eg vonar menneska lyt stå til rette for det vonde dei har gjort mot andre.

– Trur du på himmelen?

– Å ja. På det viset eg har forklart. 

– Finnmarksvidda?

– Til dømes. Me skapar dei bileta av himmelen som me sjølve treng. Gud har gjeve oss eit mangfald av bilete gjennom tekstane i Bibelen. Dei bibelske bileta er så mange at me ikkje kan stadfesta naturvitskapleg at slik eller slik er himmelen. Gudsriket lyt jo bryta fram på jorda òg, og det er jobben vår å syta for godleiken som krevst for at det kan henda.

Sjelesyrgjaren

Se meg når jeg gråter, Gud,

når dagen går mot kveld.

Se meg fra min mørke side,

elsk meg likevel.

Våk med meg om natten

når jeg knapt tør si ditt navn.

//: Hold meg i din trygge favn. ://

Ei anna veke skal eg snakka med ein prest som fekk livet, trua og tenesta forma av å mista eit sysken på dramatisk vis i barndomen. Djupe tapsopplevingar er stundom ein del av klangbotnen til poetar og sjelesyrgjarar. 

– Korleis er du som sjelesyrgjar?

– Eg vonar at eg kan gje tryggleik. Då eg var 18 år, vart eg sjølv utsett for eit overgrep i ein sjelesyrgjarsituasjon. Den hendinga nytta eg mange år på å koma over, ikkje minst gjennom skrivinga, og nett som morstapet har ho vore sentral for kven eg er som prest og teolog. Den fyrste sjelesyrgjaren eg møtte, var Susanne, sjukehuspresten som hadde arbeidd med mor mi, og samtala med henne gjennom sjukdomsforlaupet. Eg ville ikkje prata med henne på den tida, men det hadde noko å seia at ho aksepterte det. 

– Då tenkte du ikkje at du sjølv kom til å verta prest?

– Nei, til det verka kyrkja for kvinne- og homofiendsleg. Eg såg ikkje meg sjølv under overskrifta «Ateisten som vart prest». Feminist har eg alltid vore, og på desse åra har kyrkja kome meg i møte. Eg har fått ei lang rekke sterke kvinner som presteførebilete og vener gjennom studietida.
– Kva med det patriarkalske i abrahamsreligionane, i dei ti bodorda til dømes, der det heiter at kvinna er eigedomen til mannen?
– Det veit eg ein del om. Eg har sjølv vore eigedomen til ein mann. Men det patriarkalske rammeverket lèt oss forstå at me treng feminismen. Eg vil ikkje erstatta dei kyrkjelege dogma med mine eigne, men eg vil opna rommet meir. 

– Du har svara «veit ikkje» på fleire lærespørsmål. Er du viss på den livslange tenesta du tar på deg?

– På den tida eg tok avgjerda om å verta prest, spurde eg meg sjølv om Gud ville gje meg evna og støtta eg trong. Eg bad: «Om du vil ha meg som prest, Gud, og om du gjev meg det eg treng for å verta det, då gjev eg deg livet mitt.» For meg var det ei valdsam åndeleg overgjeving. 

Send meg ut i verden,

og la vinden ta meg frem. 

Jeg må reise hjemmefra

for å få komme hjem.

Følg meg gjennom livet, Gud,

og vær min siste havn. 

//: Hold meg i din trygge favn. ://