Andreas Hompland

hompland@online.no

Tove Nilsen kallar det «himmelske tilstander». Eg går ikkje så langt, men fell raskt inn i den greske rytmen, stemninga og suset frå olivenlundane der sirissane gnikkar sin song. Då Hellas skulle bli mitt ferieland etter at militærjuntaen fall, gjekk eg på språkkurs på friundervisninga saman med 19 jenter i ulike aldrar som hadde fått seg gresk kjærast.

Eg knekte alfabetkoden og kan føra enkle samtalar og stava meg fram. Og har lært at metafor ikkje er bilete – det heiter eikón, også når det ikkje er religiøse ikon. Når det står «metafores» på eit hus eller ein varebil, driv dei ikkje med måling; det er eit transportbyrå. Me har lånt ordet i overført tyding: Ein metafor flyttar meiningsinnhald.

MI GRESKE REISE begynte med leigde rom hos driftige damer som seinare har bygd på til pensjonat og små familiedrivne hotell. Dei gjer det meste sjølv, medan den tidlegpensjonerte ektemannen, som kan litt tysk, sit under platantreet og sjefar, klagar over skjemavelde og rapporteringsplikt og berre tar mot kontant betaling utan kvittering. Når eg fortel dette til Vertinna, kjenner ho seg att: Ho vil også prata fortruleg med gjestane og er tilhengar av kontant byteøkonomi.

SPALTISTEN hadde ein gresk venn som kom til Noreg som politisk flyktning under oberst­regimet (1967–1974). Han var med i eit av dei greske kommunistpartia og låg derfor i konstant krangel med ein som høyrde til det andre. Me som var aktive i kampanjen for demokrati i Hellas, formulerte det lakoniske slagordet: Den dagen to grekarar blir samde om noko som helst, fell juntaen.

Kong Konstantin og hans danske dronning Anne-Marie spelte ei tvilsam rolle, og NATO heldt si hand over militærjuntaen. Han fall då dei i hybris prøvde å avsetja erkebiskop og president Makarios, og Tyrkia invaderte Nord-Kypros.

DEN GRESKE VENNEN MIN blei verande mellom norske bakkar og berg, kleiva og kulden, men han hadde framtidsplanen klar: «Andreas, vi skal bli gamle grekere!» Me skulle sitta med eit glas ouzo på den vesle kafeen i landsbyen saman med dei andre inntørka greske mennene. Me skulle kommentera folkelivet, baksnakka turistar, krangla høglydt om politikk og skjella ut politikarar i aust og vest, prata om skogbrannane, teia saman innimellom og kanskje ta eit slag «tavli», den greske varianten av backgammon. Mens me tvinna manisk og rytmisk på kvar vår kambolói, som ikkje må forvekslast med ein katolsk rosenkrans, men er ein reiskap for avstressing.

Ganske sikkert ville det koma opp historier om tyskarar og tyrkarar og greske krigsheltar – sjølvopplevde, eller bragdar som forfedrane utførte mot det ottomanske tyranniet. Alle landsbyar med respekt for seg sjølv har eit minnesmerke over ein krigar med posebukse, formidabel bart og tre pistolar i beltet.

I vår landsby var det lite å henta frå antikken, for sjølv om dei hadde trojanske hestar og var med på sigeren over persarane, stod dei på Sparta si side og tapte mot Athen. Sidan har dei, heilt fram til våre dagar, blitt hersa med av nedlatande europeiske stormakter, sjølv om det var dei som fann opp filosofien og demokratiet.

DET GJEKK IKKJE slik. Min grenske venn døydde, og eg kunne ikkje gjennomføra den hypotetiske metamorfosen på eiga hand.

Byråsjefen smilte overberande då eg delte dette ikonografiske landsbybiletet av mi alternative framtid og stolt gresk fortid. Han hadde nettopp lese Yuval Noah Hararis bok Sapiens. En kort historie om menneskeheten, så han slo til med ei alternativ forteljing om det greske opprøret mot ottomanane i 1821.

Det vekte beundring i romantiske krinsar i Europa og særleg mellom liberale engelskmenn: Diktaren lord Byron drog til Hellas for å kjempa som frivillig. Finansmenn i London såg sin sjanse – i sympati med grekarane, men også til forteneste. I samråd med opprørsleiarane selde dei støtteobligasjonar på aksjebørsen i London. Til gjengjeld måtte grekarane lova å betala tilbake med rente om og når dei vann sjølvstende.

OPPRØRSOBLIGASJONANE fall og steig på London-børsen i takt med utviklinga på den greske slagmarka. Etter kvart fekk tyrkarane overtaket, og det såg ut til at obligasjonseigarane ville tapa alt. Men ettersom deira interesser var nasjonens interesser, fekk styremaktene i stand ein internasjonal koalisjon som senka den ottomanske flåten i slaget ved Navarino i 1827. Hellas var fritt etter mange hundre år, men med fridomen følgde ei gjeld så stor at dei ikkje kunne innfri henne. Britiske kreditorar hadde pant i den greske økonomien i mange tiår etter frigjeringa.

For imperialismen var dette skilsettande. Etter Navarino blei britiske kapitalistar meir villige til å investera i vågale prosjekt over havet og i det fjerne. Dei hadde lært at dersom utanlandske skuldnarar var lite kredittverdige og nekta å betala tilbake lån eller gjorde investeringane utrygge på anna vis, ville Hennar Majestets styrkar krevja inn skulda.

VERKEN BYRÅSJEFEN eller Spaltisten skal plaga deg, gode lesar, med å dra parallellar og flytta biletet til Verdsbanken, EU og tyske bankar. Me tar ein gresk ein og lar det stå som ein metafor.

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.